Stoimy na stanowisku, że zapis w rozporządzeniu w zaproponowanym przez Ministerstwo Zdrowia kształcie jest dowodem na to, że faktyczne problemy nastolatków oraz ich realne potrzeby nie są widziane w sposób adekwatny i całościowy. Wyrażamy opinię, że zaproponowany przepis nie zmieni nic w zakresie nadzoru lekarza nad dostępnością antykoncepcji doraźnej dla osób małoletnich. Będzie stanowił co do zasady pusty zapis, który w określonych sytuacjach może jednak uderzyć w te osoby małoletnie, które nie mogą liczyć na wsparcie ze strony osób starszych – piszą organizacje pozarządowe do ministerstwa zdrowia w swojej opinii dotyczącej dostępności dla dziewcząt poniżej 15. r.ż. pigułki „dzień po”
Zdaniem organizacji proponowane ograniczenie powoduje m.in. faktyczny brak dostępności do antykoncepcji doraźnej osobom, które mają mniej niż 15 lat i z różnych powodów nie mogą liczyć na wsparcie rodziców lub opiekunów oraz innych osób, które mogłyby zakupić środek na ich potrzeby, proponowany zapis w połączeniu z innymi obowiązującymi przepisami nie tylko nie ma możliwości ochronić zdrowia małoletnich, ale niesie ze sobą ryzyko dodatkowego narażania.
Pełna treść pisma:
Na podstawie Uchwały nr 190 Rady Ministrów z dnia 29 października 2013 – Regulamin pracy Rady Ministrów w nawiązaniu do pisma PLO.462.4.2015, Federacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny (wraz z działającym przy Federacji Zespołem Pomocy Prawnej, Fundacją Feminoteka, Fundacją Rodzić po Ludzku oraz Stowarzyszeniem na rzecz Leczenia Niepłodności i Wspierania Adopcji „Nasz Bocian”) przedstawia: UWAGI do projektu Rozporządzenia Ministra Zdrowia zmieniającego rozporządzenie w sprawie wydawania z apteki produktów leczniczych i wyrobów medycznych.
WSTĘP
Projektowana zmiana dotyczy regulacji w zakresie wydawania produktów leczniczych i wyrobów medycznych z apteki. W rozporządzeniu jest mowa o „produkcie leczniczym z grupy ATC G03A – hormonalnych środkach antykoncepcyjnych stosowania wewnętrznego, posiadającym kategorię dostępności OTC”. W praktyce obecnie chodzi o środek antykoncepcji doraźnej EllaOne, gdyż tylko ten środek odpowiada przytoczonemu opisowi. Proponuje się zatem wprowadzenie wyjątku od reguły polegającej na powszechnej dostępności środka EllaOne bez konieczności przedstawiania recepty poprzez ograniczenie możliwości wydania tego środka z apteki określonym osobom. Ograniczenie takie ustanowiono według kryterium wieku. Brak możliwości wydania takiego leku miałaby w myśl projektu dotyczyć sytuacji, gdy osoba poniżej 15. roku życia próbuje kupić w aptece środek EllaOne. Nie ma przy tym znaczenia, czy kupuje go dla siebie czy dla innej osoby. Aby można było wydać środek, osoba taka musiałaby przedstawić receptę. Niniejsza opinia, którą przedstawiamy, ma na celu uzasadnienie krytycznego stosunku do proponowanej zmiany. Wątpliwości, co do proponowanego kształtu przepisu jest wiele.
CEL REGULACJI I JEJ FAKTYCZNE ODDZIAŁYWANIE
Deklarowanym celem jest ograniczenie dostępności środka EllaOne bez recepty dla osób, które nie osiągnęły wieku 15 lat. W uzasadnieniu do projektowanej zmiany podawana jest argumentacja świadcząca jednak o tym, że faktycznym celem tego przepisu jest chęć ograniczenia zażywania środka EllaOne przez osoby małoletnie przed ukończeniem 15. roku życia . Warto przy tym zwrócić uwagę, że przedmiotowe rozporządzenie w związku z zakresem obowiązywania (skierowane jest do aptekarzy i reguluje zasady wykonywania przez nich zawodu) nie jest w stanie uregulować tego, że osoby poniżej określonego wieku nie będą zażywać tego środka.
NADZÓR LEKARZA
W uzasadnieniu jest mowa o tym, że dostępność tych środków dla osób poniżej 15. roku życia ma się odbywać pod nadzorem lekarza. W sposób faktyczny jednak sprowadza się to do nadzoru rodziców lub opiekunów. Osoba poniżej lat 15 nie może co do zasady w świetle obowiązujących przepisów (Ustawa o prawach pacjenta oraz Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty) samodzielnie uzyskać żadnego świadczenia zdrowotnego (w tym porady, badania lekarskiego czy też wypisania recepty). W praktyce zaś oznacza to najczęściej konieczność odbycia wizyty lekarskiej w obecności rodzica lub opiekuna. Kwestią podstawową nie jest zatem to, czy – przy założeniu przyjęcia proponowanych rozwiązań – małoletnia dziewczyna poniżej 15. roku życia będzie ten środek zażywać, ale to, że nie będzie mogła go bez recepty kupić. Od osób, które nie mają wsparcia rodziców lub opiekunów, ten przepis wymagać zatem będzie w praktyce znalezienia osoby, która osiągnęła wiek 15 lat i zgodzi się na zakup środka w aptece. Deklarowana chęć zapewnienia nadzoru lekarza jest iluzoryczna i stanowi o braku odniesienia do sytuacji występujących w realnym świecie.
GRANICA WIEKU 15 LAT
W uzasadnieniu ustalenie granicy na wiek 15 lat usprawiedliwia się dwiema okolicznościami – osiągnięciem dojrzałości płciowej i wieku rozrodczego – które są przez autorów w zasadzie, w sposób błędny, zrównywane. Podaje się, że leki antykoncepcyjne powinny zażywać osoby, które są w wieku rozrodczym. Jest to stwierdzenie słuszne o tyle, że środki antykoncepcyjne mają na celu zapobiec ciąży, zaś zajście w ciążę możliwe jest tylko w wieku rozrodczym (reprodukcyjnym). Początek tego wieku nie może być jednak określony jako moment osiągnięcia wieku 15 lat, ponieważ zaczyna się on wraz z pierwszą owulacją. Pierwsza miesiączka jest zakończeniem pierwszego cyklu menstruacyjnego, w którym do owulacji doszło. Wiek, w którym to następuje to u niektórych dziewczynek nawet 12. rok życia. Wraz z tym momentem wchodzą one zatem w wiek rozrodczy. Nie należy go utożsamiać z osiągnięciem dojrzałości płciowej, która również jest kwestią indywidualną. W uzasadnieniu błędnie podaje się natomiast, że osiągnięcie wieku rozrodczego następuje wraz z osiągnięciem dojrzałości płciowej i ma miejsce średnio 2 lata po pierwszej miesiączce i średnio po 15. roku życia. Jest to rozumowanie z medycznego punktu widzenia fałszywe. Dodatkowo, taka logika, oznacza w istocie przekonanie o tym, że dziewczynki, które mają kontakty seksualne przed 15. rokiem życia w zasadzie nie mogą zajść w ciążę, nawet jeśli zaczęły już miesiączkować. Postawić można zatem pytanie pod adresem autorów uzasadnienia, dlaczego w obliczu takiego przekonania, stoją oni na stanowisku, że taka dziewczynka w ogóle miałyby zażywać środki antykoncepcyjne, czy to pod nadzorem lekarza czy bez tego nadzoru, skoro według przekonania widocznego w uzasadnieniu w ogóle nie znajduje się w wieku rozrodczym.
WZGLĘDY MEDYCZNE
W uzasadnieniu jest mowa także o tym, że stosowanie środków antykoncepcyjnych uzasadnione powinno być wyłącznie względami medycznymi. Nie sposób jednak nie zauważyć, że względy medyczne związane z uniknięciem niechcianej ciąży mają też szczególne znaczenie dla dziewcząt małoletnich właśnie w wieku poniżej 15 lat. Są one najczęściej już w wieku rozrodczym (rozumianym w sposób prawidłowy), mogą mieć kontakty seksualne mimo braku osiągnięcia pełni dojrzałości płciowej i mają zdolność zachodzenia w ciążę, która właśnie z powodu niedojrzałości może mieć poważne konsekwencje o charakterze medycznym dla takich dziewcząt. Zatem należy tu wskazać na ogromną niekonsekwencję autorów planowanej zmiany. Z jednej strony deklarowana jest troska o zdrowie młodych osób, z drugiej strony w sposób szczególny proponowany zapis naraża młode dziewczęta na większe ryzyko niechcianej ciąży w wieku, w którym ciąża może dla nich stanowić szczególne zagrożenie.
Jak wskazuje Światowa Organizacja Zdrowia wczesna ciąża jest co do zasady niebezpieczna dla młodych dziewcząt. Dostęp dziewcząt poniżej 15. roku życia do tych środków w praktyce – w razie przyjęcia proponowanego rozwiązania – wymaga wsparcia rodziców lub opiekunów, którzy będą mogli kupić taki środek bez recepty bądź udać się z małoletnią do lekarza po receptę. Zdobycie przez te osoby recepty w wymaganym do skutecznego zażycia tych środków czasie jest w związku z obowiązującym prawem w praktyce niemożliwe, jeśli rodzice lub opiekunowie nie wyrażą zgody. Wymaganie recepty od osoby, która zgodnie z obowiązującym prawem faktycznie nie ma możliwości takiej recepty w sposób samodzielny uzyskać należy traktować jako wysoce niepokojące. Nadzór lekarza nad dostępnością tych środków byłby zatem iluzoryczny. W praktyce sprowadzałoby się to wyłącznie do nadzoru rodziców lub opiekunów, w rzeczywistości zaś – jak już było wspomniane – do umiejętności znalezienia osoby starszej, która zgodzi się zakupić środek bez recepty. Warto też zwrócić uwagę na to, że charakterystyka produktu leczniczego wskazuje na to, że istotnie lek ten należy zażywać po osiągnięciu wieku rozrodczego, w tym mogą go stosować osoby małoletnie. Dodatkowo wyraźnie wskazane jest, że badania nie wykazały różnic w skuteczności czy bezpieczeństwie działania u kobiet powyżej i poniżej 18. roku życia. Tym bardziej więc nie jest uzasadnione wytyczanie granicy bezpieczeństwa na 15. rok życia wobec braku potwierdzenia w odpowiednich badaniach.
PRZEMOC SEKSUALNA
Należy wziąć pod uwagę fakt, że mimo kodeksowego zakazu nawiązywania relacji seksualnych z osobami małoletnimi poniżej 15. roku życia, osoby takie wciąż mogą doświadczać przemocy seksualnej, w wyniku której może dojść do ciąży. W sytuacji, gdy brak jest kompleksowej opieki nad osobami doświadczającymi przemocy seksualnej w postaci odpowiedniego poradnictwa, ale także dostępu do środków, które mogą zapobiec ciąży, dodatkowe ograniczenia dla osób najmłodszych mogą spotęgować doznaną krzywdę oraz przynieść kolejne negatywne konsekwencje dla zdrowia i praw tych osób.
Podsumowując:
1. Samo uzasadnienie ograniczenia wiekowego w proponowanym kształcie budzi wątpliwości z punktu widzenia oddziaływania zmienianego aktu prawnego,
2. Granica wieku 15 lat jest wątpliwa zarówno z punktu widzenia medycyny, jak i obowiązującego prawa regulującego kwestie ochrony zdrowia osób małoletnich,
3. Fałszywe jest przekonanie o tym, że proponowany zapis zapewnia nadzór lekarza nad zażywaniem środka przez osoby poniżej 15. roku życia,
4. Proponowane ograniczenie powoduje faktyczny brak dostępności do antykoncepcji doraźnej osobom, które mają mniej niż 15 lat i z różnych powodów nie mogą liczyć na wsparcie rodziców lub opiekunów oraz innych osób, które mogłyby zakupić środek na ich potrzeby,
5. Proponowany zapis w połączeniu z innymi obowiązującymi przepisami nie tylko nie ma możliwości ochronić zdrowia małoletnich, ale niesie ze sobą ryzyko dodatkowego narażania.
Postulujemy, aby na proponowane rozwiązanie spojrzeć z szerszej perspektywy. Nie można go analizować w oderwaniu od całościowego kontekstu oraz miejsca, jakie proponowany zapis zajmie w całości systemu opieki zdrowotnej w zakresie zdrowia reprodukcyjnego nastolatków. Stoimy na stanowisku, że zapis w rozporządzeniu w zaproponowanym przez Ministerstwo Zdrowia kształcie jest dowodem na to, że faktyczne problemy nastolatków oraz ich realne potrzeby nie są widziane w sposób adekwatny i całościowy. Wyrażamy opinię, że zaproponowany przepis nie zmieni nic w zakresie nadzoru lekarza nad dostępnością antykoncepcji doraźnej dla osób małoletnich. Będzie stanowił co do zasady pusty zapis, który w określonych sytuacjach może jednak uderzyć w te osoby małoletnie, które nie mogą liczyć na wsparcie ze strony osób starszych. Co więcej – proponowany zapis wpisuje się w obecny już w prawie medycznym chaos dotyczący granic wiekowych dostępu młodzieży do zdrowia, przede wszystkim w zakresie własnej seksualności. W związku z powyższym rekomendujemy, aby zrezygnować z wprowadzania proponowanego przepisu w życie i podjąć prace nad nowelizacją obecnie istniejących przepisów, aby obowiązujące prawo pozbawić luk i dostosować je do rzeczywistych zachowań i potrzeb młodych ludzi tak, aby mogli w sposób adekwatny do swojej dojrzałości i faktycznej aktywności, z poszanowaniem ich praw, decydować o swojej seksualności i rozrodczości.
Federacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny,
Fundacja Feminoteka,
Fundacji Rodzić po Ludzku
Stowarzyszenie na rzecz Leczenia Niepłodności i Wspierania Adopcji „Nasz Bocian”
