prawo - Fundacja Feminoteka

13 kwietnia 202113 kwietnia 2021

Zaproszenie do udziału w badaniu dotyczącym mediacji w sprawach związanych z przemocą domową

Ogłoszenie grzecznościowe! Feminoteka nie prowadzi badania, ale zachęca do udziału.

W świetle statystyk wśród spraw karnych kierowanych do postępowania mediacyjnego dominują te związane z przemocą w rodzinie, a zwłaszcza sprawy o przestępstwo z art. 207 kodeksu karnego (znęcanie się).
Mimo takiego stanu rzeczy, rozwiązywanie spraw z zakresu przemocy domowej na drodze mediacji budzi skrajne opinie. Na ten temat wypowiadały się już autorytety, prawnicy i prawniczki, badacze i badaczki. Można spotkać wiele stanowisk „za” lub „przeciw”, a nieco mniej „jak” to robić, żeby dodatkowo nie krzywdzić.
W tym wszystkim gubi się gdzieś perspektywa osób, którym przede wszystkim mediacja ma służyć – osób z doświadczeniem przemocy w rodzinie.
W związku z powyższym zapraszam do udziału w badaniu, które ma na celu sprawdzić jak przebiega postępowanie mediacyjne w oczach osób pokrzywdzonych. Badanie przyjmie formę wywiadu.
Poszukuję osób:

powyżej 18 roku życia,
które uczestniczyły w postępowaniu karnym w związku z art. 207 kodeksu karnego w charakterze osoby pokrzywdzonej,
których sprawa została skierowana do mediacji,
a postępowanie mediacyjne już się skończyło (bez względu na wynik).

Czas trwania rozmowy wyniesie od 40 minut do 1 godziny.
Rozmowę będzie prowadziła Natalia Skoczylas – specjalistka do spraw przeciwdziałania przemocy w rodzinie z doświadczeniem pracy przy telefonie interwencyjnym dla osób pokrzywdzonych. Rozmowa zostanie przeprowadzona przy zachowaniu anonimowości. W jej trakcie nie pojawią się pytania o zdarzenia wchodzące w zakres czynu zabronionego, a wyłącznie te dotyczące postępowania mediacyjnego. W każdej chwili będzie można zrobić przerwę lub zrezygnować.
Aby zgłosić się do udziału w badaniu lub dopytać o szczegóły napisz wiadomość e-mail na adres [email protected] lub zadzwoń na nr 602 405 512.
Wywiady odbędą się w umówionym terminie w okresie 10 kwietnia – 12 maja (preferowana jest rozmowa online, ale istnieje możliwość spotkania na żywo).
Badanie jest prowadzone w ramach przygotowania pracy magisterskiej na kierunku prawo na Uniwersytecie Warszawskim pod opieką dr hab. Barbary Namysłowskiej – Gabrysiak.

1 marca 202116 września 2021

Poznaj prawo dotyczące przestępstwa zgwałcenia i proces dochodzenia sprawiedliwości

Poniżej znajdziecie szczegółowo przedstawiony proces dochodzenia sprawiedliwości w sprawie o gwałt czy inną formę przemocy seksualnej.

Agata Bzdyń, radczyni prawna, pracująca w Feminotece i wspierająca m.in. kobiety po doświadczeniu gwałtu, tłumaczy to w prosty sposób, krok po kroku.

Opisujemy ten proces szczegółowo, ponieważ wiele osób (także pomagaczy) po prostu go nie zna. Wiedza na ten temat może też pomóc osobie po doświadczeniu przemocy seksualnej podjąć świadomą i najlepszą dla siebie decyzję. Z kolei osobom pomagającym pokrzywdzonym przemocą seksualną wyjaśnić, jak w przypadku uruchomienia całej procedury będzie ona przebiegała krok po kroku.

Pojęcie zgwałcenia w kodeksie karnym

W przepisach prawa używane jest sformułowanie „przestępstwo zgwałcenia”, natomiast potocznie te same czynności nazywane są „gwałtem”.

Jego definicję znajdziemy w treści art. 197 Kodeksu karnego.

Zgwałceniem jest:

doprowadzenie innej osoby przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem do obcowania płciowego (art. 197 § 1 k.k.).
oprowadzenie innej osoby przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem do poddania się lub wykonania innej czynności seksualnej (art. 197 § 2 k.k.).

Ustawodawca także wymienia tzw. typy kwalifikowane zgwałcenia, czyli sytuacje, gdy z uwagi na szczególne okoliczności sprawy odpowiedzialność sprawcy będzie zaostrzona:

zgwałcenie zbiorowe, zgwałcenie małoletniego poniżej lat 15,
zgwałcenie kazirodcze (art. 197 § 3 k.k.)
zgwałcenie ze szczególnym okrucieństwem (art. 197 § 4 k.k.).

Wiele osób pojęcie „obcowania płciowego” zawęża tylko i wyłącz- nie do odbycia stosunku, w trakcie którego dochodzi do penetracji lub jej usiłowania. To prowadzi do sytuacji, w której osoby pokrzywdzone niepewne tego, czy doszło go zgwałcenia, wstrzymują się od złożenia zawiadomienia o popełnionym przestępstwie.

W rzeczywistości „każde umyślne działanie sprawcy, mające na celu zaspokojenie jego potrzeb seksualnych, podjęte wbrew woli ofiary, a polegające na jakichkolwiek czynnościach, począwszy od bezpośredniego dotykania intymnych części ciała ofiary (a więc nie tylko narządów płciowych, ale także np. piersi kobiet), a skończyw- szy na aktach penetracyjnych (stosunki seksualne z użyciem ust, od- bytu) – jest gwałtem w rozumieniu art. 197 k.k.”

Ściganie z urzędu sprawcy przestępstwa zgwałcenia

1. W aktualnie obowiązującym stanie prawnym przestępstwo zgwałcenia jest przestępstwem ściganym z urzędu.

Oznacza to, że każda osoba, która dowie się, że do zgwałcenia doszło, ma obowiązek poinformować o tym organy ścigania – policję lub prokuraturę. Co więcej, każdy kto dowiedział się o zgwałceniu osoby nieletniej, zobowiązany jest powiadomić o tym sąd opiekuńczy (obowiązek ten ciąży przede wszystkim na sądach, prokuratorach, organach samorządu i administracji rządowej, organach policji, placówkach oświatowych, opiekunach społecznych oraz organizacjach i zakładach zajmujących się opieką nad dziećmi lub osobami psychicznie chorymi). Obowiązek ten określa się mianem społecznego, ponieważ jego niewypełnienie nie wiąże się z żadnymi negatywnymi konsekwencjami.

2. Organy ścigania, po otrzymaniu zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa zgwałcenia, automatycznie, z własnej „inicjatywy” powinny podjąć niezbędne działania, by ścigać jego sprawcę. Nie ma znaczenia kto takie zawiadomienie złożył. Jest to też niezależnie od woli osoby pokrzywdzonej. Zawiadomienie o przestępstwie może zatem złożyć:

sama osoba pokrzywdzona,
członek jej rodziny,
znajomy/a,
inna, nawet obca osoba lub organizacja, która ma informację, żedoszło do zgwałcenia.

Zawiadomienie dzięki temu nie musi zawierać wniosku o ściganie tego przestępstwa. To, czy ofiara zgwałcenia żąda jego ścigania, czy też nie, nie ma znaczenia dla podjęcia i prowadzenia postępowania w sprawie.

Po dokonaniu zawiadomienia wszelkie konieczne czynności postępowania karnego zostaną podjęte, nawet gdy ofiara nie wyraziła na to zgody. W konsekwencji również oświadczenie złożone przez osobę pokrzywdzoną w toku postępowania karnego, że nie chce, aby postępowanie to było kontynuowane, nie będzie wiążące dla prokuratora, policji i sądu. Cofnięcie zgody (wniosku) na ściganie sprawcy nie powoduje umorzenia postępowania karnego w sprawie o zgwałcenie.

Złożenie zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa – organ właściwy do przyjęcia zawiadomienia, forma zawiadomienia

Zawiadomienie o przestępstwie zgwałcenia składa się do wiadomości organom ścigania – funkcjonariuszom policji lub pracownikom prokuratury. Nie jest ważna forma takiego zawiadomienia. Może zostać złożone ustnie, telefonicznie bądź pisemnie.

Warto pamiętać, że organ ścigania ma obowiązek przyjęcia takiego zawiadomienia, nawet wtedy, gdy nie jest jednostką właściwą do prowadzenia sprawy, np. zawiadomienie nie jest składane na komendzie właściwej do prowadzenia postpowania w sprawie.

Protokół z przyjęcia ustnego zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa

Jeśli zdecydujemy się osobiście pójść na policję i ustnie złożyć zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa, policja sporządzi pisemny protokół przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie (zobacz także część 5. Poradnika, gdzie znajduje się „Procedura policji postępowania z osobą, która doświadczyła przemocy seksualnej”).

W protokole zawiera się:

datę złożenia zawiadomienia,
datę popełnienia przestępstwa,
dane osoby pokrzywdzonej,
opis okoliczności faktycznych przestępstwa,
opis sprawcy z uwzględnieniem jego danych osobowych, jeżeli był znany osobie składającej zawiadomienie.

W przypadku, gdy to osoba pokrzywdzona składa zawiadomienie – może się ograniczyć jedynie do wskazania najważniejszych faktów i dowodów. Dzieje się tak dlatego, że zasadą jest przesłuchiwanie osoby pokrzywdzonej tym przestępstwem tylko raz, przed sądem i w obecności biegłego psychologa w tzw. „niebieskim pokoju”.

Ograniczenie to nie ma zastosowania do innych osób lub podmiotów, które składają zawiadomienie.

Przed podpisaniem protokołu należy uważnie zapoznać się z jego treścią. Jeśli sporządzony przez funkcjonariusza różnią się od naszego opisu zdarzenia, mamy prawo żądać naniesienia poprawek do treści protokołu przed jego podpisaniem. Jest to tak istotne, ponieważ dokładny opis zdarzenia, w tym zachowania sprawcy, pozwoli organom na stwierdzenie czy zawiera ono znamiona czynu zabronionego.

Dowody

Bezpośrednio po przyjęciu zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, policja rozpocznie zbieranie dowodów na popełnienie przestępstwa zgwałcenia. Niezwłocznie skieruje osobę pokrzywdzoną na badania lekarskie, mające na celu zabezpieczenie próbek materiału genetycznego sprawcy. Oględziny ciała osoby pokrzywdzonej są jednym z najlepszych dowodów w sprawie o zgwałcenie.

Można też bezpośrednio po zdarzeniu, o ile pokrzywdzona jest w stanie, a jeszcze nie dokonała zgłoszenia na policji, udać się od razu na najbliższy SOR. Lekarz dyżurny zgłosi wtedy policji, że zgłosiła się do szpitala osoba pokrzywdzona przestępstwem zgwałcenia i że wymaga ona badania (zobacz także część 5. Poradnika, gdzie przedstawiamy „Procedurę postępowania placówki medycznej z osobą, która doświadczyła przemocy seksualnej”).

Badanie takie wykonuje się za pomocą tzw. pakietu kryminalistycznego.

Idealnie zatem jest dokonać zgłoszenia tuż po zdarzeniu, gdyż później materiał biologiczny i genetyczny ulega zniszczeniu i najcenniejszy dowód w sprawie będzie niedostępny. Nie zawsze jednak pokrzywdzona jest w stanie zrobić to w tak szybkim terminie. Dlatego też ważne jest, o ile będzie to możliwe, aby osoba pokrzywdzona nie myła się aż do chwili badania, nie prała ubrania i bielizny, w którą była ubrana w czasie czynu i zabezpieczyła ją przed jakąkolwiek ingerencją z zewnątrz (np. schować ją do plastikowego worka). Podobnie należy postąpić z pościelą, jeśli zdarzenie miało miejsce w łóżku.

Lekarze przeprowadzą badania ginekologiczne oraz badania zewnętrzne ciała, które mają na celu ustalenie, że doszło do stosunku, zebranie nasienie, sprawdzenie obrażeń ciała m.in. czy osoba pokrzywdzona ma zadrapania, rany, obtarcia lub siniaki, czyli obrażenia charakterystyczne dla stosowania przemocy fizycznej.

Warto także, o ile to możliwe, nie sprzątać miejsca, w którym doszło do zgwałcenia i pozostawić je w takim samym stanie do momentu przeprowadzenia oględzin przez organy ścigania, ponieważ materiał biologiczny sprawcy może znajdować się również na pościeli, meblach, naczyniach (szklankach, talerzach, sztućcach) niedopałkach papierosów.

Lekarz przeprowadzający badanie powinien wydać odpowiednie zaświadczenie potwierdzające, że doszło do stosunku (waginalnego, analnego, oralnego), pobrać materiał genetyczny, dokonać innych niezbędnych badań. Taki dokument ma moc dowodową równą zaświadczeniu lekarza z placówki medycznej, do której osoba pokrzywdzona została skierowana przez policję.

Wniosek o zwrot poniesionych kosztów badania osoba pokrzywdzona może złożyć w każdym momencie postępowania. Należy jednak pamiętać, by mieć dokument potwierdzający np. paragon, przelew z tytułem. Badania przeprowadzane przez współpracującą z policją placówkę medyczną są bezpłatne.

Przesłuchanie osoby pokrzywdzonej

Przesłuchanie osoby pokrzywdzonej z założenia powinno odbyć się tylko raz, aby nie narażać osoby pokrzywdzonej na ponowne negatywne przeżycia i traumę. Przeprowadza je sąd na posiedzeniu, w którym mają prawo wziąć udział jedynie wskazane przez przepisy osoby.

Może być to prokurator, obrońca oskarżonego oraz pełnomocnik pokrzywdzonego, biegły psycholog.

Przesłuchanie osoby pokrzywdzonej nigdy nie odbywa się w obecności podejrzanego o przestępstwo.

Warto pamiętać, że osobie pokrzywdzonej przysługuje prawo do złożenia wniosku o wyznaczenie biegłego tej samej płci. Sąd może nie uwzględnić tego wniosku jedynie ze względu na dobro postępowania, które musi być rozumiane jako konieczność niezwłocznego podjęcia działań, gdy może dochodzić do niebezpieczeństwa utraty dowodów.

Przesłuchanie osoby pokrzywdzonej powinno odbyć się w ciągu 14 dni od wpłynięcia wniosku o przesłuchanie (gdy osoba pokrzywdzona wyrazi zgodę, możliwe jest wyznaczenie późniejszego terminu przesłuchania).

Przepisy nie wykluczają możliwości złożenia wniosku o wtórne przesłuchanie osoby pokrzywdzonej. Uprawnienie do złożenia wniosku o ponowne przesłuchanie posiada osoba pokrzywdzona oraz pozostałe strony postępowania (prokurator, oskarżony). Ocena czy taki wniosek jest uzasadniony, pozostaje w gestii sądu.

Zakończenie postępowania przygotowawczego

Postępowanie przygotowawcze de facto rozpoczyna się już w momencie przyjęcia przez organy ścigania zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa (tzw. czynności wstępne postępowania).

Funkcjonariusze policji niezwłocznie po jego otrzymaniu, zawiadamiają o tym odpowiednie jednostki prokuratury.

Po zebraniu materiału dowodowego, akta sprawy wraz z dowodami przesyłane są do prokuratora przydzielonego do sprawy.

Prokurator, po zapoznaniu się z całością zgromadzonych dowodów, podejmuje decyzje o dalszych losach sprawy oraz postawieniu zarzutów osobie podejrzewanej o popełnienie czynu, jeśli jej tożsamość została ustalona i przesłuchaniu jej w takim charakterze.

Później, prokurator może postąpić w jeden z opisanych poniżej sposobów:

• Wariant nr 1 (w praktyce zdarza się bardzo rzadko)

Jeśli prokurator uzna, że zebrany materiał dowodowy w sprawie jest kompletny, sporządza akt oskarżenia przeciwko sprawcy i kieruje wniosek o skazanie sprawcy na rozprawie bądź o jego skazanie bez rozpoznania na rozprawie.

Osoba pokrzywdzona jako strona postępowania, jest automatycznie informowana przez prokuraturę o wniesieniu aktu oskarżenia do sądu.

Doręcza się takiej osobie odpis postanowienia o wniesieniu aktu oskarżenia do sądu wraz z pouczeniami odnośnie możliwości zgłoszenia się do dalszego działania w charakterze oskarżyciela posiłkowego.

Uzyskanie statusu oskarżyciela posiłkowego zapewnia możliwość aktywnego udziału w postępowaniu sądowym u boku prokuratora. Oskarżycielowi posiłkowemu przysługują wszelkie uprawnienia procesowe przewidziane przez prawo dla strony – składanie nowych wniosków dowodowych, prawo do zadawania pytań przy przesłuchiwaniu np. świadków, prawo do złożenia wniosku co do wymiaru kary dla oskarżonego, wniosku o naprawienie szkody w trybie art. 46 Kodeksu karnego, a także najważniejsze – prawo do składania apelacji od wydanego przez sąd wyroku lub zażaleń od postanowień wydanych w trakcie rozpoznania sprawy, jeżeli nie będą satysfakcjonujące dla oskarżyciela posiłkowego. Brak zgłoszenia chęci działania w charakterze oskarżyciela posiłkowego, będzie skutkowało tym, że wyżej wymienione uprawnienia nie będą przysługiwały osobie pokrzywdzonej. Osoba pokrzywdzona będzie mogła uczestniczyć na rozprawach w charakterze publiczności.

Wniosek o dopuszczenie do udziału w sprawie w charakterze oskarżyciela posiłkowego można złożyć do momentu odczytania przez sąd aktu oskarżenia na pierwszej rozprawie.

Art. 335 Kodeksu postępowania karnego przewiduje możliwość dołączenia wniosku o wydanie wyroku skazującego do aktu oskarżenia wraz z wnioskiem o orzeczenie, uzgodnionych kar na posiedzeniu z oskarżonym, o ile zostaną spełnione następujące warunki:

okoliczności popełnienia przestępstwa,
wina oskarżonego nie wzbudza wątpliwości
postawa oskarżonego pozwala na stwierdzenie, że cele postępowania zostaną osiągnięte.Jeśli sąd pozytywnie rozpatrzy złożony przez prokuratora wyżej wymieniony wniosek, osoba pokrzywdzona zostanie powiadomiona o terminie posiedzenia, w którym ma prawo uczestniczyć (a także złożyć wniosek o dopuszczenie do udziału w charakterze oskarżyciela posiłkowego).

Warto wiedzieć, że osoba pokrzywdzona prawidłowo zawiadomiona o terminie posiedzenia, ma w tej sytuacji prawo do złożenia sprzeciwu, który będzie skutkował tym, że sąd nie uwzględni powyższego wniosku. Jeśli sąd nie uwzględni wniosku o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych kar, sprawa zostanie rozpoznana na rozprawie.

• Wariant nr 2 – jeśli prokurator uzna, że zebrany materiał dowodowy w sprawie jest niekompletny i wymaga uzupełnienia, zwróci akta sprawy dla policji, aby poszukać nowych dowodów oraz dokonać innych, niezbędnych czynności (prokurator ma także możliwość samodzielnie podjąć takie działania).

Często tak się dzieje, gdy podejrzany ma już na tym etapie swojego obrońcę i obaj zgłaszają nowe wnioski dowodowe. Osoba pokrzywdzona i jej pełnomocnik również takie wnioski mogą zgłaszać.

• Wariant nr 3 – gdy prokurator stwierdzi, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie jest wystarczający do sporządzenia aktu oskarżenia, wyda postanowienie o umorzeniu postępowania.

Na postanowienie o umorzeniu postępowania stronom przysługuje zażalenie. Zażalenie należy wnieść w nieprzekraczalnym terminie 7 dni od dnia doręczenia odpisu postanowienia o umorzeniu postępowania (osoba pokrzywdzona jako strona w postępowaniu otrzyma takie postanowienie zawsze, nie musi o to wnioskować). W uzasadnieniu zażalenia należy wskazać uchybienia, które miały miejsce w postępowaniu przygotowawczym i miały wpływ na wydane postanowienie o umorzeniu.

Najczęstsze błędy to pominięcie niektórych dowodów przy roz- poznaniu, brak całościowego rozpoznania materiału dowodowego w sprawie, zaniechanie przeprowadzenia wnioskowanych dowo- dów.

Zażalenie wnosi się do sądu właściwego do rozpoznania sprawy za pośrednictwem prokuratora, który wydał postanowienie. Osoba pokrzywdzona zostaje zawiadomiona o terminie rozpoznania sprawy z urzędu, ma możliwość uczestnictwa w posiedzeniu sądu oraz wypowiedzenia się na temat uchybień w postępowaniu przygotowawczym.

Sąd może utrzymać w mocy zaskarżone postanowienie (na to postanowienie nie przysługuje żaden środek odwoławczy) lub uchylić je i przekazać sprawę prokuratorowi, aby wyjaśnić wskazane przez sąd okoliczności bądź przeprowadzić wskazane czynności.

Jeżeli prokurator ponownie wyda postanowienie o umorzeniu śledztwa, postanowienie to podlega zaskarżeniu do prokuratora nadrzędnego.

W opisanej wyżej sytuacji, gdy zaskarżone po raz drugi postanowienie zostanie utrzymane w mocy przez prokuratora nadrzędnego, osoba pokrzywdzona ma możliwość wniesienia aktu oskarżenia bezpośrednio do sądu, jest to tzw. „subsydiarny akt oskarżenia”. Akt oskarżenia należy wnieść w ciągu miesiąca od daty doręczenia odpisu postanowienia o utrzymaniu w mocy zaskarżonego postanowienia przez prokuratora nadrzędnego. Należy pamiętać, że subsydiarny akt oskarżenia musi zostać sporządzony, podpisany i wniesiony przez prawnika – radcę prawnego lub adwokata. Osoba pokrzywdzona przestępstwem nie może tego zrobić samodzielnie. Może natomiast przed upływem wspomnianego miesięcznego terminu wnieść do sądu wniosek o ustanowienie dla niej pełnomocnika z urzędu, który w jej imieniu wniesie taki subsydiarny akt oskarżenia.

Postępowanie sądowe

1. Pierwszym krokiem, jaki podejmie sąd, jeszcze przed wyznaczeniem terminu rozprawy, będzie zbadanie, czy złożony przez prokuratora akt oskarżenia z wnioskiem o skazanie spełnia określone prawem wymogi formalne.

Jeśli pismo nie ma żadnych braków, sąd wydaje zarządzenie o wyznaczeniu terminu rozprawy, o którym powiadamia wszyst- kie strony postępowania. Warto jeszcze raz przypomnieć, że przed odczytaniem aktu oskarżenia na pierwszym terminie rozprawy, osoba pokrzywdzona ma ostatnią szansę na złoże- nie wniosku (nawet ustnego do protokołu) o dopuszczenie do udziału w sprawie w charakterze oskarżyciela posiłkowego.

Art. 338 Kodeksu postępowania karnego przyznaje oskarżonemu, któremu zarzucono przestępstwo zagrożone karą nieprzekraczającą 15 lat, prawo do wniesienia wniosku o wy- danie wyroku skazującego i wymierzenie określonej kary bez przeprowadzenia postępowania dowodowego, a także wydanie określonego rozstrzygnięcia w przedmiocie poniesienia kosztów procesu, pod warunkiem że wniosek ten zostanie złożony do momentu doręczenia oskarżonemu zawiadomienia o wyznaczonym terminie pierwszej rozprawy. Osoba pokrzywdzona lub oskarżyciel posiłkowy może brać udział w postępowaniu sądowym samodzielnie. Jeżeli jednak chce skorzystać z pomocy prawnej, a nie ma pieniędzy, by pokryć wynagrodzenie pełnomocnika z wyboru, czy także na pokrycie kosztów postępowania, ustawodawca przewidział instytucję pełnomocnika z urzędu oraz instytucję zwolnienia z ponoszenia kosztów sądowych. Oznacza to, że osoba po- krzywdzona ma prawo zgłosić sądowi wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu wraz z wnioskiem o zwolnienie z kosztów sądowych (wyżej wymienione wnioski można także złożyć osobno) na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie. Do wniosku można dołączyć oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o swoim stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania, które w miarę możliwości powinny być potwierdzone odpowiednimi dokumentami. Dokumenty mają na celu wykazanie, że osoby pokrzywdzonej nie stać na opłacenie wynagrodzenia pełnomocnika oraz kosztów postępowania bez uszczerbku dla siebie i rodziny. Na postanowienie sądu odmawiające ustanowienia prawnika z urzędu lub jego odwołanie przysługuje zażalenie. Zażalenie wnosi się w terminie tygodnia od dnia doręczenia (lub ogłoszenia) postanowienia o odmowie do sądu, który wydał to postanowienie.

2. Rozprawa rozpoczyna się od wywołania sprawy. Następnie sąd sprawdza kto jest obecny na rozprawie, sprawdza obecność osób wezwanych (świadków, biegłych itp.).

3. Kolejnym etapem jest odczytanie aktu oskarżenia.

4. Następnie prawo do złożenia wyjaśnień przysługuje osobie oskarżonej. Warto wiedzieć, że osoba oskarżona ma prawo odmówić składania wyjaśnień (jest to jej prawo, a nie obowiązek) i odpowiedzi na pytania. Jeśli się zdecyduje na ich składanie, to w swojej obronie może nawet kłamać i nie będzie to uważane za przestępstwo (w odróżnieniu od świadków oraz osoby pokrzywdzonej, którzy są zobowiązani zeznawać prawdę pod groźbą odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania).

5. Później sąd przechodzi do przeprowadzenia zawnioskowanych dowodów. To właśnie wtedy są przesłuchiwani wezwani świadkowie oraz strony postępowania. Osoba pokrzywdzona także może ponownie złożyć zeznania.

Co do zasady, oskarżony ma prawo być obecny przy wszystkich czynnościach postępowania dowodowego. Jednak art. 390 § 2 Kodeksu postępowania karnego wprowadza wyjątek od tej zasady: „w wyjątkowych wypadkach, gdy należy się obawiać, że obecność oskarżonego mogłaby oddziaływać krępująco na wyjaśnienia współoskarżonego albo na zeznania świadka lub biegłego, przewodniczący może zarządzić, aby na czas przesłuchania danej osoby oskarżony opuścił salę sądową”. Oznacza to, że gdy osoba pokrzywdzona czuje się niezręcznie, niekomfortowo w obecności oskarżonego, czy też dostaje ataków lęku i nie może mówić w jego obecności, może zwrócić się do sądu z wnioskiem o nakazanie oskarżonemu opuszczenie sali na czas jej przesłuchania.

Jeśli chodzi o przesłuchanie oskarżonego – do chwili zakończenia pierwszego przesłuchania na rozprawie głównej, ma on możliwość złożenia wniosku o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie mu określonej kary lub środka karnego, orzeczenie przepadku lub środka kompensacyjnego bez przeprowadzania postępowania dowodowego (jeśli oskarżonemu zarzucono przestępstwo zagrożone karą nieprzekraczającą 15 lat pozbawienia wolności). Sąd nie uwzględni tego wniosku, jeśli prokurator lub osoba pokrzywdzona zgłosi sprzeciw.

6. Po zakończeniu przesłuchiwania świadków, stron procesowych oraz po przeprowadzeniu pozostałych dowodów, sąd zamyka przewód sądowy.

Przed udaniem się na naradę i ogłoszeniem wyroku, sąd udziela głosu stronom. Najpierw wypowiada się prokurator, później (o ile działa w sprawie) pełnomocnik osoby pokrzywdzonej i osoba pokrzywdzona.

Ostatnie słowo przysługuje osobie oskarżonej. Wyrok zostaje ogłoszony po naradzie. Często sąd odracza wydanie wyroku na kilka dni, więc nie zapadnie on na ostatniej rozprawie, gdy stronom udzielany jest głos podsumowujący postępowanie.

Postępowanie odwoławcze

Wydany przez sąd wyrok może zaskarżyć każda ze stron procesowych, która uważa, że wydany wyrok jest niesłuszny lub wydany został z naruszeniem prawa (procesowego lub materialnego). Czynność zaskarżenia polega na złożeniu w terminie 7 dni od dnia ustnego ogłoszenia wyroku, wniosku o sporządzenie i doręczenie jego pisemnego uzasadnienia. Od dnia doręczenia przez sądu uzasadnienia biegnie 14 dniowy termin na wniesienie apelacji. Złożenie apelacji po przekroczeniu wyżej wskazanego terminu spowoduje, że zostanie ona przez sąd odrzucona. Apelację wnosi się do sądu II instancji za pośrednictwem sądu I instancji, który wydał zaskarżany wyrok.

Przykłady:

Sądem I instancji, który wydał wyrok był sąd rejonowy. Wówczas sądem II instancji będzie sąd okręgowy. Zażalenie wnosimy do sądu okręgowego za pośrednictwem sądu rejonowego.

Sądem I instancji, który wydał wyrok był sąd okręgowy. Wówczas sądem II instancji będzie sąd apelacyjny. Apelację wnosimy do sądu apelacyjnego za pośrednictwem sądu okręgowego. W tym przypadku obowiązuje jeszcze jeden wymóg – apelacja od wyroku sądu okręgowego, powinna być sporządzona i podpisana przez prawnika, tj. radcę prawnego lub adwokata.

Sprawy o zgwałcenie rozpoznawane są w pierwszej instancji przez Sądy Rejonowe.

Sąd odwoławczy po rozpoznaniu sprawy, w której strony procesowe mają prawo wziąć udział wyda wyrok, w którym:

utrzyma w mocy wyrok wydany przez sąd I instancji;
zmieni w całości lub w części wyrok wydany przez sąd I instancji i orzeknie w sprawie;
uchyli wyrok wydany przez sąd I instancji w całości lub w części i przekaże go sądowi I instancji do ponownego rozpoznania (tylko wtedy, gdy w toku postępowania przed sądem I instancji miały miejsce rażące błędy proceduralne, których sąd II instancji nie będzie sam mógł naprawić).

Odszkodowanie i zadośćuczynienie za zgwałcenie

Mimo że głównym celem postępowania karnego jest jak najszybsze pociągnięcie sprawcy przestępstwa do odpowiedzialności, ustawodawca w art. 46 Kodeksu karnego przewidział dodatkowo możliwość dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia już w trakcie procesu karnego, bez konieczności inicjowania nowego postępowania przed sądem cywilnym.

Należy podkreślić, że pojęcia odszkodowania i zadośćuczynienia nie są tożsame. Są to dwie odrębne instytucje, mimo że obie zmierzają do naprawy szkód wyrządzonych osobie pokrzywdzonej. Odszkodowanie ma zastosowanie do szkód majątkowych, których doznała osoba pokrzywdzona wskutek przestępstwa.

Przykład: szkoda majątkowa może dotyczyć osoby pokrzywdzonej (koszty ponoszone na zakup leków, koszty leczenia) lub majątku osoby pokrzywdzonej (koszty naprawy samochodu, koszty naprawy lub kupna rzeczy, które uległy zniszczeniu). Ważne, by osoba pokrzywdzona udokumentowała wysokość poniesionej szkody – zachowywanie paragonów, faktur, zaświadczeń lekarskich.

Natomiast zadośćuczynienie jest rekompensatą szkody niemajątkowej. Szkoda niemajątkowa jest znacznie trudniejsza do zdefiniowania, ponieważ chodzi tu o cierpienie fizyczne i psychiczne, ból, traumę, krzywdę, jakich doznała osoba pokrzywdzona wskutek przestępstwa.

Przykład: cierpienie fizyczne i psychiczne jest niezwykle trudne do wycenienia, dlatego też wysokość kwoty należnej tytułem zadośćuczynienia ustala się głównie poprzez przeprowadzenie dowodów z opinii biegłych, zeznań świadków.

Wniosek o naprawienie szkody majątkowej lub/i wniosek o zadość- uczynienie za doznaną krzywdę może złożyć oskarżyciel posiłkowy aż do momentu zakończenia pierwszego przesłuchania osoby pokrzywdzonej na rozprawie.

Brak złożenia takiego wniosku nie zamyka osobie pokrzywdzonej drogi do uzyskania odszkodowania lub/i zadośćuczynienia, ponieważ powództwo o odszkodowanie lub/i zadośćuczynienie można wytoczyć także przed sąd cywilny. Wówczas sąd będzie związany ustaleniami poczynionymi przez sąd w postępowaniu karnym. ❚

Tekst jest z jednym z artykułów zamieszczonych w poradnik „Jak pomagać, by nie krzywdzić osób po doświadczeniu przemocy seksualnej”. Wszystkie teksty w nim zawarte znajdziesz tu KLIK

Poradnik powstał w ramach projektu “To nie Twoja wina! Stop przemocy wobec kobiet” współfinansowanego przez Urząd Miast s.t. Warszawy

22 lutego 202125 maja 2022

Jak pomagać, by nie krzywdzić osób po doświadczeniu przemocy seksualnej w tym gwałtu

Gwałt jednym z najbardziej traumatycznych doświadczeń. Negatywne skutki gwałtu czynią z niego przestępstwo, które swoim ciężarem ustępuje tylko przestępstwu zabójstwa.

Najczęściej gwałtów doświadczają kobiety i dziewczęta.

Kobiety przeżywają gwałt jako wydarzenie zagrażające życiu, gdyż w czasie napaści boją się o swoje zdrowie i życie. Po przeżyciu gwałtu poszkodowane cierpią na bezsenność, prześladują je koszmary senne, są nadpobudliwe lub odrętwiałe.

Z przeprowadzonych badań wynika, że 80% ofiar gwałtu cierpi na zespół stresu pourazowego (PTSD), który znacząco utrudnia im funkcjonowanie jeszcze długo po zdarzeniu.

Gwałt jest zjawiskiem najbardziej niedoszacowanym, a dane na jego temat są jednym z najbardziej zaniżonych wskaźników ze wszystkich przestępstw, co skutkuje ogromnym błędnym postrzeganiem jego wpływu na ofiary.

Badania wskazują, że obwinianie kobiet z doświadczeniem gwałtu jest zjawiskiem powszechnym.

Przyczyną krzywdzącego traktowania osób po gwałcie jest brak znajomości zjawiska, powielanie mitów na temat gwałtów.

Osoby pokrzywdzone innymi przestępstwami np. pobicia, kradzieży, nie są narażone na pytania dotyczące ubioru, wyglądu czy zachowania. Nie podważa się ich wiarygodności, nie sprawdza ich reputacji. W przypadku kobiet z doświadczeniem gwałtu tak właśnie się dzieje.

Poradnik powstał z myślą o wszystkich, którzy mogą zetknąć się z osobą po doświadczeniu przemocy seksualnej w tym gwałtu: instytucji pomocowych, przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości, placówek medycznych, policji, organizacji udzielających wsparcia pokrzywdzonym, społeczeństwa, rodzin i bliskich.

Poradnik jest wynikiem wieloletniego doświadczenia zespołu Feminoteki w pomaganiu osobom po gwałcie i informacji, które nam przekazują. Wynika z nich, że w wielu przypadkach spotykają się one z niezrozumieniem, podważaniem ich wiarygodności, udzielaniem niewłaściwej pomocy i wsparcia.

Aby pomagać osobom po doświadczeniem przemocy seksualnej i gwałtu tak, by ich nie krzywdzić, wystarczy spełnić zaledwie kilka warunków:

➊ znać zjawisko przemocy seksualnej i gwałtu,

➋ wiedzieć czym są mity na temat gwałtów i przemocy seksualnej, by ich nie powielać,

➌ znać konsekwencje mitów, by wiedzieć, jaki pływ mają na pokrzywdzoną,

➍ poznać prawo w tym zakresie,

➎ znać istniejące procedury (dla policji i służb medycznych), które pomogą domagać się odpowiedniego zachowania od tych służb,

➏ przestrzegać zaleceń podczas kontaktu z osobą pokrzywdzoną i udzielania jej wsparcia,

➐ przekazać wskazówki dla bliskich osoby pokrzywdzonej,

➒ zapoznać się z fachową literaturą i pogłębiać wiedzę. ❚

Wystarczy kliknąć na któryś z powyższych punktów, by przejść do właściwego tekstu na ten temat.

Można też pobrać poradnik w pliku pdf kliknij TU

Poradnik powstał w ramach projektu “To nie Twoja wina! Stop przemocy wobec kobiet” współfinansowanego przez Urząd Miast s.t. Warszawy

9 kwietnia 202016 września 2021

PRZEMOC W DOMU A KWARANTANNA – przewodnik prawny

PRZEMOC W DOMU A KWARANTANNA

POLICJA / PROKURATURA

Organy ścigania, mimo środków ostrożności działają normalnie. Jeśli zatem doświadczasz przemocy w miejscu swojego zamieszkania, jesteś ofiarą zgwałcenia czy stalkingu, możesz nadal to zgłosić.Zgodnie z wytycznymi w czasie epidemii musimy ograniczać wyjścia z domu do wyjść w sprawach niezbędnych. Zgłoszenie na policję doznawanej przemocy jest sprawą niezbędną, gdyż od tego zależy Twoje zdrowie i życie.Z informacji od klientek Feminoteki wynika, że funkcjonariusze policji mogą próbować odwieźć Cię od zgłoszenia sprawy, mówiąc, że obecnie się tym nie zajmą, gdyż są pilniejsze rzeczy związane z kwarantanną i epidemią. Nie wierz im! Nadal masz prawo złożyć zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, a oni mają obowiązek je przyjąć.

2. Zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa możesz dokonać również pisemnie, wysyłając list do miejscowo właściwej wg. Twojego miejsca zamieszkania Prokuratury Rejonowej.

3. Do zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa dołącz posiadane przez siebie dowody – mogą to być nagrania audio lub wideo na usb/cd, zdjęcia obrażeń ciała, zdjęcia zniszczeń sprzętów, dokumenty z obdukcji lekarskich, screeny SMS-ów, wydruki e-maili lub wiadomości z komunikatorów internetowych, dane świadków, którzy mogą mieć wiedzę na temat tego przestępstwa;

4. WAŻNE – jeśli zostałaś zgwałcona masz prawo do badania przez lekarza przy użyciu tzw. Pakietu kryminalistycznego do zabezpieczania śladów przestępstw na tle seksualnym. Pakiet będzie Ci udostępniony, gdy złożysz zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa. W takich przypadkach najcenniejsze dowody popełnienia przestępstwa znajdują się na Twoim ciele i ważne jest, aby były w miarę możliwości najszybciej zebrane i zabezpieczone. Bezpośrednio po zdarzeniu, o ile to możliwe, nie myj się, nie bierz prysznica i kąpieli, udaj się do szpitala lub zadzwoń po karetkę pogotowia. Lekarz zawiadomi wtedy policję, która przyjmie od Ciebie zgłoszenie dotyczące przestępstwa i będziesz mogła zostać zbadana. Nie wyrzucaj ani nie pierz ubrania, które miałaś na sobie w chwili popełnienia przestępstwa, na ubraniu mogą znajdować się ślady i cenne dowody, które pomogą ustalić sprawcę. Schowaj ubranie do osobnego worka lub zabezpiecz je w inny sposób.

5. Gdy sprawca przemocy wszczyna awantury, bije Cię, wyzywa, grozi lub jest w jakikolwiek inny sposób agresywny, masz prawo zadzwonić na policję pod numer alarmowy 112 lub 997. Policja w takich przypadkach ma prawo dokonać zatrzymania osoby na maksymalnie 48 godzin.

SĄDY

Sądy obecnie w związku ze stanem epidemii nie funkcjonują w normalny sposób.
Nie odbywają się rozprawy w większości spraw – rozpoznawane są wyłącznie sprawy pilne. Do najbardziej istotnych spraw pilnych, które są rozpoznawane przez sądy należą sprawy: odebrania osoby pozostającej pod władzą rodzicielską lub opieką.
Sprawy dot. zabezpieczenia roszczeń, w tym o zabezpieczenie bezpośrednio zagrożonego istotnego dobra dziecka – z wniosku, o którym mowa w art. 11a lub 12b ustawy z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, czyli eksmisja sprawcy przemocy i zażalenia na odebranie dziecka przez pracownika socjalnego;
Niektóre sądy przyjmują środki zaskarżenia w formie elektronicznej – np. Sąd Okręgowy w Warszawie przyjmuje pisma tj. zażalenia, apelacje, wnioski o uzasadnienie wyroków na adres e-odwoł[email protected]

WZORY PISM

wzór zawiadomienia z 207kk

Pozew o rozwód_przykładowy

Rodzicielski plan wychowawczy_wzór

wniosek 11a ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie – o zobowiązanie sprawcy przemocy w rodzinie do opuszczenia mieszkania

Przewodnik przygotowała radczyni prawna Agata Bzdyń, prawniczka Feminoteki.

28 sierpnia 2018

Miasto, w którym mizoginia jest nielegalna

W kwietniu 2016 roku policja Nottinghamshire, jako pierwsza w Wielkiej Brytanii, uznała mizoginię za przestępstwo z nienawiści. Dziś znamy już wyniki badań dotyczące efektów wprowadzonej zmiany.

– Mizoginia i przestępstwa przeciwko kobietom nadal są „bardzo rozpowszechnione” – mówią naukowcy dwa lata po tym, jak policja w Nottinghamshire zaczęła traktować je jako przestępstwa z nienawiści. Badacze uniwersyteccy byli zszokowani zasięgiem i charakterem incydentów.

Przykładem mogą być poniższe dane – napaści na tle seksualnym doświadczyło 24,7% respondentek, z nieprzyzwoitymi komentarzami spotkało się 25,9%, obmacywanie – 46,2%, wykonywanie niechcianych zdjęć telefonami komórkowymi – 17,3%, fotografowanie pod spódnicą nieświadomej tego kobiety (upskirtying) – 6,8%, cyberprzemoc – 21,7%, śledzenie w drodze do domu – 25,2%, gwizdanie – 62,9%, komentarze z wyraźnym podtekstem seksualnym – 54,3%, zachowanie agresywne / zastraszające – 51,8% i niechciane propozycje seksualne – 48,9%.

Ale jednocześnie okazało się, że wprowadzona polityka już zmienia tę sytuację.

Mizoginia jako przestępstwo z nienawiści jest zdefiniowana jako „incydenty przeciwko kobietom, które są motywowane przez stosunek mężczyzn do kobiet i obejmują zachowania mężczyzn wobec kobiet tylko dlatego, że są kobietami”. Pożądliwe spojrzenia, obmacywanie, prześladowanie, robienie niechcianych zdjęć, komentarze z podtekstem seksualnym, niechciane „zaloty” i nadużycia w Internecie należą do tych sytuacji, które mogą zostać zgłoszone policji.

– Po pierwszych sześciu miesiącach od wprowadzenia zmian, odnotowano 100-procentowy poziom zadowolenia ofiar, które zgłosiły się na policję – mówi Martha Jephcott, która prowadziła kampanię na rzecz wprowadzenia tej polityki w Nottinghamshire.

Zadowolenie ofiar przestępstw z nienawiści ogółem jest zazwyczaj niskie – zazwyczaj tylko około połowa jest zadowolona z reakcji policji.

– Odkąd miasto dało wyraźny sygnał, że mizoginiczne zachowania nie są akceptowane kobiety czują się bezpieczniej, wiedząc, że jeśli coś by się wydarzyło, mogą liczyć na zrozumienie i odrobinę zadośćuczynienia – wyjaśnia Helen Voce, dyrektorka naczelna Centrum dla Kobiet w Nottingham.

Centrum Kobiet wraz z naukowcami z Nottingham Trent University i University of Nottingham na początku 2018 r rozpoczęło duże badanie, mające na celu ocenę wpływu wprowadzonej polityki i zidentyfikowanie obszarów, w których trzeba wprowadzić zmiany. Pełne wyniki oceny zostaną opublikowane w maju, ale te wstępne pokazują, że kobiety chętniej zgłaszają mizoginistyczne incydenty.

– Większość ludzi o tym słyszało i mówią, że to dobry pomysł – dodaje Voce. – W przytłaczającej większości ludzie chcą, aby kontynuować tę politykę.

Jackson zapewnia, że policja Nottinghamshire nie planuje jej zarzucić.

Odkąd prawo zostało wprowadzone w życie, odnotowano 167 doniesień o mizoginii. Spośród nich 68 potraktowano jako zbrodnie z nienawiści, w tym przestępstwa publiczne, nękanie i napaści, a 99 potraktowano jako zdarzenia, którego źródłem była mizoginia, takie jak zastraszające zachowanie, niestosowne seksualne komentarze i obelgi słowne. Zgłoszenia doprowadziły do czterech aresztowań i jednego oskarżenia.

Te liczby sugerują jednak, że dziesiątki zdarzeń prawdopodobnie nie są zgłaszane, ponieważ prawdziwa skala problemu, podobnie jak i w przypadku innych form przemocy znienawiści, nie znajduje w nich odzwierciedlenia. Około 90% kobiet w Wielkiej Brytanii doświadcza nękania na ulicy zanim ukończyły 17 rok życia, prawie ¾ nastolatków w wieku od 16 do 18 lat mówi, że słyszy przezwiska z podtekstem seksualnym kierowane do dziewcząt w szkole codziennie, a 85% kobiet w wieku od 18 do 24 lat zgłasza, że spotkała się z niechcianymi uwagami pod swoim adresem w miejscach publicznych. Badanie Nottingham Citizens z 2014 r. przeprowadzone właśnie w tym mieście wykazało, że 38% kobiet, które zgłaszają przestępstwa z nienawiści, wyraźnie powiązało je z płcią. Mężczyźni takich doświadczeń nie mieli.

Melanie Onn, posłanka Partii Pracy, na początku marca przeprowadziła debatę parlamentarną, której celem było dodanie mizoginii do pięciu centralnie monitorowanych obszarów przestępstw z nienawiści – rasy, religii, orientacji seksualnej, niepełnosprawności i tożsamości transpłciowej. Jak powiedziała formalne monitorowanie tego rodzaju zdarzeń w całym kraju „będzie sprzyjało zapobieganiu przemocy wobec kobiet, wesprze wczesną interwencję przeciwko incydentom niższego stopnia i spowoduje, że kobiety będą miały większe zaufanie, żeby zgłaszać tego typu zachowania, które, zbyt często, stały się chlebem powszednim w ich życiu”.

Voce wierzy, że wprowadzenie tej polityki na szczebel ogólnokrajowy będzie przede wszystkim skutecznie zniechęcać ludzi popełniających mizoginiczne przestępstwa, twierdzi także, że podniesienie rangi problemu pomogłoby w prowadzeniu działań profilaktycznych w szkołach na temat związków i relacji międzyludzkich nie opartych na przemocy i nienawiści.

Jephcott zgadza się z nią i oczekuje, że zobowiązanie na szczeblu rządowym pomoże rozwiązać również problem zaniżonych zgłoszeń. – Dzięki polityce obowiązującej na szczeblu krajowym, kobiety w całym kraju mogłyby mieć taki sam dostęp do wymiaru sprawiedliwości – mówi.

Policja w Nottinghamshire mówi, że jest zbyt wcześnie, aby stwierdzić, czy ich praca doprowadziła do zmniejszenia mizoginii, ponieważ jest to „tylko jeden element w długoterminowej zmianie postaw”, ale przedłożyli raport Radzie Naczelnej Policji i oczekują na informację zwrotną, czy ich propozycja zostanie wdrożona na obszarze całego kraju. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych twierdzi, że jest także zainteresowane wynikami tej pracy, ale już ma „solidne przepisy, które mogą być stosowane w celu ochrony kobiet przed szeregiem przestępstw”.

Autorka: Emily Goddard, 20 marca 2018 r.

Tłumaczenie: Karolina Zielińska

Źródło: www.vice.com

Zdjęcie: Hossam el-Hamalawy, Flickr

25 maja 2018

Szwecja zatwierdziła nowe prawo uznające seks bez zgody za gwałt

Szwedzki parlament głosował za zaostrzeniem przepisów krajowych dotyczących przestępstw seksualnych.

Szwecja przyjęła nową ustawę stwierdzającą, że seks bez wyraźnej zgody jest gwałtem. Zgoda musi być wyrażona słownie lub poprzez nie budzące wątpliwości zachowanie. Jeśli seks nie jest w pełni dobrowolny, zostanie uznany za przestępstwo, bez względu na to, czy użyto przemocy, czy groźby. Bierność ofiary nie będzie uznawane za zgodę. Prawo będzie obowiązywało od 1 lipca.

Prokuratorzy nie będą już musieli w celu ustalenia czy do gwałtu doszło udowadniać, że użyto przemocy ani tego, że ofiara znajdowała się w trudnej sytuacji. Zgodnie z wcześniejszymi przepisami prokuratorzy musieli udowodnić, że sprawca użył przemocy lub groźby lub że wykorzystano jej bezradność (np. gdy była pod wpływem alkoholu), by móc zasądzić wyrok skazujący za gwałt.

„Jeśli osoba chce zaangażować się w czynności seksualne z osobą, która pozostaje nieaktywna lub daje niejednoznaczne sygnały, będzie musiała dowiedzieć się, czy druga strona jest chętna”.

„To tylko jeden krok z wielu, aby osiągnąć cel, w którym seksualność każdego człowieka jest w pełni szanowana” – powiedziała Maria Arnholm, członkini Partii Liberalnej podczas parlamentarnej debaty.

Parlament wezwał także rząd do przedstawienia rozwiązań dotyczących zwiększenia wyroków za gwałt i wyjaśnienia dlaczego stosunkowo wysoki odsetek zgłaszanych przypadków gwałtu nie prowadzi do zwiększenia liczby wyroków skazujących.

W 2015 r. zaledwie 22 procent wszystkich przestępstw seksualnych (w tym zarówno tych poważniejszych, jak i stosunkowo mniej poważnych) prowadzonych przez policję lub wymiar sprawiedliwości zakończyło się skazaniem sprawcy lub innym rodzajem kary. Wraz z nowym ustawodawstwem, zatwierdzonym w szwedzkim parlamencie 257 głosami przeciwko 38, Szwecja dołącza do innych krajów europejskich, takich jak Wielka Brytania i Niemcy, gdzie seks bez zgody uważa się za gwałt.

Źródło: BBC, The Local

26 kwietnia 2018

Islandia ratyfikowała Konwencję Stambulską

Islandia jest 30. krajem, który ratyfikował Konwencję Rady Europy o zwalczaniu i zapobieganiu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (Konwencja Stambulska). Konwencja będzie obowiązywać na Islandii od 1 sierpnia.

Choć Islandia była jednym z pierwszych krajów, które podpisały konwencję (zrobiła to w 2011 roku), to na jej ratyfikację trzeba było poczekać do dziś. Tyle trwało dostosowanie krajowego prawa do wymagań Konwencji. Przypomnijmy, że w marcu tego roku Islandia zmieniła prawo dotyczące gwałtów – za gwałt uznaje się stosunek seksualny bez zgody drugiej osoby.

Źródło: strona Rady Europy

9 kwietnia 20189 kwietnia 2018

Islandia zmienia prawo dotyczące gwałtów: musi być wyraźna zgoda na seks

Pod koniec marca parlament Islandii uchwalił ustawę, która przenosi ciężar dowodu winy z osoby zgwałconej, która do tej pory musiała udowodnić, że nie wyraziła zgody na seks, na oskarżonego, który teraz musi udowodnić, że otrzymał wyraźną zgodę na stosunek seksualny.

Zgodnie z nowym prawem zgoda jest uznawana za ważną, gdy jest wyrażona z własnej woli. Nie zostanie uznana, jeśli wyrażona została pod wpływem groźby, przemocy lub innym bezprawnym przymusem. „Przemoc” oznacza tutaj także pozbawienie niezależności, gdy osoba jest uwięziona, podanie narkotyków lub innych środków zmieniających świadomość.

Za gwałt zostanie uznany także stosunek seksualny lub inna forma aktywności seksualnej z osóbami z zaburzeniami psychicznymi lub innej niepełnosprawności intelektualnej lub fakt, że z innych powodów osoba nie była w stanie wyrazić zgody lub zrozumieć jego znaczenia.

Co ciekawe parlament uchwalił tę ustawę niemal jednomyślnie (przy jednym głosie wstrzymującym się), chociaż inicjatorem zmiany prawa był Jón Steindór Valdimarsson – poseł opozycyjnej partii Reform, która ma zaledwie czterech przedstawicieli w parlamencie. „Mam nadzieję, że pomoże to w zapobieganiu kontaktom seksualnym bez zgody. Wierzę, że ta zmiana będzie miała znaczący wpływ i jest ważnym krokiem w kierunku ograniczenia przemocy seksualnej wobec kobiet” – powiedział poseł.

To kolejny kraj, który wprowadza zmiany w prawie, by lepiej chronić osoby doznające przemocy seksualnej. Niedawno pisałyśmy o zmianach w prawie szwedzkim. W ubiegłym roku także Irlandia wprowadziła definicję „zgody” do prawa karnego (napiszemy o tym wkrótce).

Działania te są zgodne z inicjatywą Europejskiego Instytutu ds. Równości Kobiet i Mężczyzn (EIGE), który zaproponował ujednolicenie definicji gwałtu we wszystkich krajach UE. Zaproponowana przez EIGE definicja także wprowadza terminy „zgody”(pisałyśmy o tym w tekście „Jedną wspólną definicję m.in. gwałtu proponuje Europejski Instytut ds. Równości Płci”.

Coraz więcej krajów podejmuje działania, mające na celu lepszą ochronę ofiar przemocy seksualnej, a także działania zapobiegające temu zjawisku – Wielka Brytania wzywa do podjęcia „pilnych działań”, mających na celu lepszą ochronę ofiar molestowania seksualnego w miejscu pracy, zaś Francja wprowadza mandaty za molestowanie seksualne w miejscach publicznych i ruszyła z kampanią edukacyjną przeciwko molestowaniu seksualnemu w transporcie publicznym.

Źródło: Iceland Review, The Reykjavik Grapevine, The Journal.ie

Opracowała: Joanna Piotrowska

22 marca 201823 marca 2018

Francja: mandaty za molestowanie seksualne w miejscach publicznych

Francja wprowadzi nowe przepisy, mające na celu zwalczanie molestowania i wykorzystywania seksualnego w miejscach publicznych. Przygotowywana ustawa przewiduje karanie mandatami na miejscu wydarzenia.

Kary za nękanie na ulicy wahać się będą od 90 do 750 EUR (400-3000 PLN). Grzywna ta może być wyższa w przypadku recydywistów bądź też innych obciążających okoliczności.

– Wysokość kary ma z jednej strony odstraszać potencjalnych sprawców, a z drugiej chodziło nam o to, by sprawca mógł zapłacić mandat na miejscu, dzięki czemu prawo będzie skuteczne – tłumaczy Marlene Schiappa, ministerka ds. Równości.

Karane będą m.in, takie zachowania jak gwizdanie, nieprzyzwoite uwagi lub agresywne wymuszanie podania numeru telefonu, poniżające lub upokarzające komentarze czy też agresywne i obraźliwe zachowanie seksualne lub seksistowskie wobec innej osoby osoby w miejscu publicznym.

Schiappa nie zgadza się z zarzutami, że takie zapisy zabiją flirt. – Jest dokładnie odwrotnie. Chcemy zachować flirt, rycerstwo i l’amour a la francaise, ale przy założeniu, że najważniejsza jest zgoda. – Między dorosłymi osobami, które wyrażają zgodę, wszystko jest dozwolone – możemy uwodzić, rozmawiać, ale jeśli ktoś powie „nie”, to oznacza ono „nie” i koniec – dodaje ministerka.

Zmiany te mają we Francji wysokie poparcie społeczne. Przeprowadzony sondaż pokazał, że aż 92% osób we Francji uważa te rozwiązania za słuszne.

Projekt ustawy zostanie przedyskutowany w parlamencie w ciągu najbliższych kilku miesięcy.

Mandaty za molestowanie seksualne w miejscach publicznych to tylko jedno z kilku rozwiązań wprowadzanych w ramach akcji rządu francuskiego „Zero tolerancji dla molestowania seksualnego”. Zostanie także uruchomiona specjalna linia telefoniczna czynna 24 godziny na dobę, ustawa zmieni także wiek na 15 lat, w którym osoba małoletnia jest uznawana za zdolną do wyrażenia zgody na stosunek seksualny z osobą dorosłą w wieku powyżej 18 roku żcyia. Nowe prawo zapewni także osobom, które zostały zgwałcone jako dzieci, więcej czasu na złożenie skargi – termin ten wydłużono o dodatkowe 10 lat. Ustawa zwiększy także sankcje wobec cyberprzemocy i molestowaniu seksualnemu w sieci, zwłaszcza w przypadkach grupowych ataków wobec jednej osoby.

Źródło: The Week, The Guardian

8 stycznia 201827 listopada 2019

Procedura policji postępowania z osobą, która doświadczyła przemocy seksualnej

W 2015 roku temu policja przyjęła Procedurę postępowania z osobą, która doświadczyła przemocy seksualnej. Ponieważ do fundacji Feminoteka wciąż zgłaszają się kobiety, które doświadczyły przemocy seksualnej i nie zostały właściwie i z odpowiednią troską potraktowane przez policję, zamieszczamy te procedury i namawiamy do ich upowszechniania.

Procedura, opracowana przez zespół ekspertek i ekspertów fundacji Feminoteka we współpracy z Biurem Pełnomocnika Rządu do Spraw Równego Traktowania, poddana została procesowi szczegółowych konsultacji z udziałem przedstawicieli administracji publicznej, w tym również Policji i Prokuratury Generalnej, oraz ekspertów reprezentujących sektor społeczny. Przyjęta została w lipcu 2015 roku.

Procedury mają charakter instruktażowy w zakresie czynności podejmowanych z udziałem osób pokrzywdzonych przestępstwem na tle seksualnym. Mają one na celu poprawę jakości działań, realizowanych przez funkcjonariuszy Policji. Ale przede wszystkim mają chronić osoby, które doświadczyły przemocy seksualnej przed niewłaściwym i krzywdzącym postępowaniem, dostarcza wiedzy i informacji, jak powinni ją wspierać osoby pracujące w policji.

Warto, by procedury były znane także społeczeństwu, aby wiedzieć, jakich praw ma przestrzegać policja, jeśli osoba pokrzywdzona zgłosi się do niej, czego się domagać, a na jakie zachowania nie wyrażać zgody.

Procedura do pobrania TUTAJ

31 sierpnia 201631 sierpnia 2016

Warsztaty prawne – co może mnie spotkać na sali sądowej?

WARSZTATY PRZYGOTOWUJĄCE DO POSTĘPOWANIA SĄDOWEGO

Od początku lipca Feminoteka oferuje nowy rodzaj wsparcia skierowanego do kobiet, które doświadczyły przemocy i w związku z tym trwają w lub szykują się do postępowania sądowego.

Doświadczenie przemocy potrafi stać się traumą na całe życie. Gdy osoba pokrzywdzona wreszcie zdecyduje się na walkę o siebie, o szacunek, sprawiedliwość i wchodzi na drogę sądową, zaczyna się zupełnie inny rodzaj przemocy. Policja, prokuratura, sąd. Te wszystkie instytucje powinny dążyć do zadośćuczynienia krzywdzie. Ale, jak wskazują badania i statystyki, w Polsce nadal nie wypełniają one swojej roli, gdy chodzi o przemoc wobec kobiet, przemoc ze względu na płeć i przemoc domową. Postępowanie sądowe jest długie, trudne i męczące i dla poszkodowanej jest kolejnym źródłem stresu, dlatego warto, by kobieta decydująca się na sprawę sądową znała rządzące nim zasady i prawa, by nie dać się zastraszyć i nie zrezygnować.

Celem warsztatów jest „odczarowanie” sądu i przygotowanie uczestniczek na to, co może je spotkać i jak mają prawo na to zareagować. Zostaną przedstawione podstawowe instrumenty prawne, z których można skorzystać oraz na co można się nie godzić; jak wygląda sala sądowa, kto na niej może lub musi przebywać, jaką pełni funkcję, by wchodząc na swoją rozprawę nie czuć się zupełnie obco. Pojawi się także temat środków dowodowych i co jest istotne z punktu widzenia rozstrzygnięcia sprawy, czyli co i jak mówić by zostać wysłuchaną przez sędzię/sędziego.

Dla kogo? Zapraszamy kobiety – mieszkanki Warszawy z doświadczeniem przemocy, w sprawie której toczy się/ma się rozpocząć przed sądem postępowanie.

Gdzie? W siedzibie fundacji Feminoteka przy ul. Mokotowskiej 29a.

Kiedy? 13 albo 27 września, we wtorki w godzinach 17 – 20.

Jak się zgłosić? Bardzo prosimy o wysłanie krótkiej informacji o sobie (czy już korzystała Pani z konsultacji w Feminotece, w jakim postępowaniu bierze Pani/ma zamiar brać udział) na adres e-mail: [email protected] (bezpośredni kontakt do prowadzącej). Możliwy jest również zapis przez kontakt telefoniczny dzwoniąc na numer 720 908 971 (poniedziałki, wtorki, piątki) lub 731 731 551 (wtorek-czwartek w godzinach 13-19)

Warsztat jest bezpłatny i trwa około 3 godzin.

Uwaga! W każdym z tych terminów odbywa się taki sam warsztat.

SERDECZNIE ZAPRASZAMY!

Warsztaty organizowane są w ramach projektu „To nie Twoja wina! Stop przemocy wobec kobiet” współfinansowanego ze środków Miasta Stołecznego Warszawy

30 czerwca 2016

Zwycięstwo feministek – Nowy Jork zniósł podatek tamponowy

Zwycięstwo feministek – Nowy Jork zniósł podatek tamponowy

Źródło tekstu: teleSUR

Źródło zdjęcia: Twitter

Mimo że władze Nowego Jorku zniosły podatek od sprzedaży tamponów i innych produktów higienicznych dla kobiet, wiele amerykańskich stanów nadal pozostaje przeciwnych zmianom w tym zakresie.

Nowy Jork jest kolejnym po Marylandzie, Massachusetts, Pennsylwanii, Minnesocie i New Jersey miejscem, które podjęło decyzję o likwidacji podatku od sprzedaży środków higieny osobistej dla kobiet.

40 pozostałych stanów uważa, że tampony i wkładki higieniczne są produktami luksusowymi, a nie środkami pierwszej potrzeby, przez co objęte są dodatkowymi opłatami. Jednocześnie zwalniają z podatku inne produkty i usługi – jak batony, gry zręcznościowe i Viagra, które niekoniecznie kwalifikują się jako środki pierwszej potrzeby.

W ubiegłym roku, wielu amerykańskich polityków, działaczy i dziennikarzy zaangażowało się w akcje na rzecz zniesienia podatku tamponowego. Podpisywano petycje, wytaczano procesy sądowe oraz przygotowywano projekty nowych przepisów prawnych. Sam prezydent Barack Obama przyznał, że prawodawstwo podatkowe dotyczące środków higienicznych uchwalane jest przez osoby, które ich nie używają, czyli głównie cis mężczyzn.

Choć poparcie społeczne dla eliminacji podatku jest ogromne, zmiany zachodzą bardzo powoli. Stan Utah mógł wyeliminować podatek na początku tego roku, ale ostatecznie urzędnicy (głównie mężczyźni) odrzucili propozycje.

W związku z tym decyzja nowojorskich władz ma ogromne znaczenie. Jak twierdzi gubernator Andrew Cuomo: „Uchylenie tego regresywnego i niesprawiedliwego podatku od kobiet to kwestia sprawiedliwości społecznej i ekonomicznej.”

Tłumaczenie i opracowanie: Karolina Ufa

Korekta: Klaudia Głowacz

8 czerwca 201611 sierpnia 2016

Warsztaty przygotowujące do postępowania sądowego dla kobiet

Już od lipca w Feminotece…

WARSZTATY PRZYGOTOWUJĄCE DO POSTĘPOWANIA SĄDOWEGO

Dla kogo? Zapraszamy kobiety – mieszkanki Warszawy z doświadczeniem przemocy, w sprawie której toczy się/ma się rozpocząć przed sądem postępowanie.

Gdzie? W siedzibie fundacji Feminoteka przy ul. Mokotowskiej 29a.

Kiedy? Warsztaty będą odbywały się w okresie lipiec – wrzesień, we wtorki w godzinach 17 – 20. Konkretne daty zostaną wyznaczone w zależności od zgłoszeń. Pierwszy planowany termin to wtorek, 5 lipca.

Jak się zgłosić? Bardzo prosimy o wysłanie krótkiej informacji o sobie (czy już korzystała Pani z konsultacji w Feminotece, w jakim postępowaniu bierze Pani/ma zamiar brać udział) na adres e-mail: [email protected]. Możliwy jest również zapis przez kontakt telefoniczny dzwoniąc na numer 720 908 971 lub 731 731 551.

Warsztat jest bezpłatny i trwa około 3 godzin.

Dostępne terminy:

16 sierpnia, wtorek, w godzinach 17 – 20
13 września, lipca, wtorek, w godzinach 17 – 20
27 września, wtorek, w godzinach 17 – 20

Uwaga! W każdym z tych terminów odbywa się taki sam warsztat.

SERDECZNIE ZAPRASZAMY!

Warsztaty organizowane są w ramach projektu „To nie Twoja wina! Stop przemocy wobec kobiet” współfinansowanego ze środków Miasta Stołecznego Warszawy

11 maja 2016

Wrocław 22.05 Debata publiczna: Dlaczego chcesz mieć prawo do aborcji?

GDZIE: Wrocław, Wyspa Słodowa

KIEDY: niedziela 22.05.2016, godzina 15.00

https://www.facebook.com/events/1721139038171458/

Zapraszamy na debatę publiczną na Wyspie Słodowej na temat prawa do aborcji. Spotkanie w szczerej i nieformalnej atmosferze. Bez ekspertek/ekspertów, polityczek/polityków i specjalistek/specjalistów. Chcemy posłuchać głosu tych osób, które zwykle zostają wykluczone z debaty. Zobaczmy się nawzajem, dodajmy sobie odwagi. Poczujmy naszą siłę.

Dlaczego chcesz mieć prawo do aborcji?

Stoimy w obliczu sytuacji gdy prawa reprodukcyjne kobiet w Polsce, sprowadzone 20 lat temu do roli planowania rodziny i ochrony ludzkiego płodu, mają zostać zupełnie ograniczone. W świetle nowego prawa aborcyjnego płód zyskuje większe prawa niż kobieta. To czas, abyśmy zaczęły domagać się naszych praw i wspólnie rozpoczęły naszą debatę dotyczącą tego czego my, jako kobiety potrzebujemy i oczekujemy od państwa. Zastanówmy się jak według nas, kobiet, ma wyglądać prawo decydujące o naszym życiu oraz jak powinno być ono egzekwowane.

Aborcja ma wiele wymiarów i dla każdej kobiety może oznaczać co innego (kwestia praw i wolności lub sprawa życia, potencjalna możliwość lub bezpośrednie doświadczenie). Niestety temat różnego spojrzenia na prawo do aborcji nie jest poruszany w oficjalnych debatach. Zgromadźmy się i zastanówmy wspólnie dlaczego prawo do aborcji jest ważne i co może oznaczać niechciana ciąża? Jak zapewnić możliwość bezpiecznego usuwania ciąży? Wymieńmy się opiniami i doświadczeniami. Spotkajmy się i porozmawiajmy ze sobą.

11 maja 2016

Marsz Równości w Trójmieście już 21 maja!

„Jesteśmy rodziną”

21 maja o godz. 15:00, Targ Węglowy.

Idziemy pod hasłem: Jesteśmy rodziną. Organizatorem jest Stowarzyszenie na Rzecz Osób LGBT Tolerado.

Marsz jest częścią Trójmiejskich Dni Równości trwających przez 10 dni od 14 do 24 maja. W programie żywa biblioteka, wystawy, pokazy filmów, koncerty, a także międzynarodowa debata o polityce równości z udziałem m.in. wiceprezydenta Gdańska Piotra Kowalczuka i burmistrzyni Bergen Marte Mjøs Persen.

Zapraszamy na Dni Równości. Zapraszamy na Marsz Równości 21 maja!

www.marsz3miasto.pl, www.facebook.com/toleradostowarzyszenie

W pierwszym Trójmiejskim Marszu Równości, który odbył się 30 maja 2015 r. wzięło udział ponad 2 tys. osób (zgodnie z danymi policji). Był to największy tego typu marsz zorganizowany w Polsce poza Warszawą. Na czele marszu szli m.in. prezydent Słupska Robert Biedroń, ówczesna wicemarszałkini Sejmu Wanda Nowicka oraz ambasador Szwecji Steffan Herrstrom wraz z małżonką. W Dniach Równości wziął udział m.in. wiceprezydent Piotr Kowalczuk jako gość w dyskusji dotyczącej tęczowych rodzin w Polsce i w Europie.

Tak samo jak w zeszłym roku, tak w i tym hasło marszu to: Jesteśmy rodziną. Powtarzamy je, bo jest ono szczególnie ważne, gdy nowa władza powtarza, że rodzinę tworzy tylko kobieta i mężczyzna. Jesteśmy rodziną, bo kochamy najbliższe nam osoby, z którymi dzielimy życie. Mówimy o nich: mój chłopak, moja partnerka, a po latach mój mąż, moja żona. Jesteśmy rodziną, bo mamy dzieci, które razem wychowujemy. Jesteśmy rodziną, bo mamy matki, ojców, babcie, dziadków, braci, siostry, bliskich przyjaciół.

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 18. stanowi, że rodzina znajduje się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej. Dlatego każdy z nas powinien mieć prawo do ochrony swojego partnera i partnerki poprzez zawarcie związku partnerskiego. Dlatego nasze dzieci powinny mieć zagwarantowane bezpieczeństwo, a to może odbyć się tylko poprzez uznanie praw rodzicielskich tych osób, które są ojcami lub matkami swoich dzieci, ale obecnie są dla nich według prawa osobami obcymi.

II Trójmiejski Marsz Równości ma o tym przypomnieć. Ma przypomnieć o tym, że walczyliśmy o wolność i demokrację, o bycie członkiem Unii Europejskiej, o poszanowanie godności każdego człowieka – także tego, który nie jest akurat przy władzy.

Kontakt: Rzeczniczka medialna – Marta Abramowicz 603 371 950, [email protected]

15 lipca 201515 lipca 2015

Ochrona przed molestowaniem w miejscu pracy – przewodnik obrazkowy

Ofiary molestowania w miejscu pracy nadal nie są należycie chronione przez polskie prawo. O propozycjach zmian opowiadała niedawno na spotkaniu w Fundacji Feminoteka wicemarszałkini Sejmu i niezrzeszona posłanka, Wanda Nowicka.

Nasza wolontariuszka, Ola Gocławska, przygotowała ilustracje przybliżające nam problemy związane z aktualnym stanem prawnym. Nam się podobają, więc polecamy! 🙂

—

autorka rysunków: Ola Gocławska – doktorantka UW, iberystka, aktualny zakres badań: gender i tożsamość w literaturze krajów hiszpańskojęzycznych

Rozwój wolontariatu w fundacji Feminoteka jest możliwy dzięki dofinansowaniu rozwoju instytucjonalnego w ramach Programu Obywatele dla Demokracji finansowanego z Funduszy EOG.

21 maja 2015

(Nie) równe prawo – podsumowanie wybranych wątków z wykładu prof. Moniki Płatek

(Nie) równe prawo

Niniejszy tekst stanowi podsumowanie wybranych wątków z wykładu prof. Moniki Płatek wygłoszonego w ramach cyklu “(Nie) równe prawo dla kobiet i mężczyzn, zorganizowanego przez Instytut Spraw Publicznych przy współpracy z Kołem Naukowym “Prawo a płeć” oraz lokalem państwomiasto.

Prawo powinno być neutralne i uniwersalne. Czy oznacza to, że nie może być w nim zapisów odnoszących się w sposób szczególny do określonych grup? I czy na neutralność prawa wpływ może mieć to, kto jest odpowiedzialny za jego uchwalanie oraz interpretowanie?

Celem wykładu przeprowadzonego przez profesorkę Monikę Płatek, było przedstawienie wybranych konstrukcji prawnych, wpływających w bezpośredni lub pośredni sposób na utrwalanie norm dyskryminujących wobec kobiet. Wykład poświęcony był przede wszystkim prawu polskiemu, nie zabrakło jednak odniesień do wybranych elementów z ustawodawstwa innych państw oraz do orzecznictwa instytucji europejskich.

Kwestie płciowe mogą dotyczyć samej konstrukcji paragrafów. Pokazuje to doskonale porównanie dwóch zapisów z obecnej konstytucji oraz podobnego zapisu z Konstytucji PRL:

Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r.

Konstytucja PRL z 22 lipca 1952 r.

Art. 32.

Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.
Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.

Art. 33.

Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym.
Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.

Art 66.

1. Kobieta w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej ma równe z mężczyzną prawa we wszystkich dziedzinach życia państwowego, politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego.

2. Gwarancję równouprawnienia kobiety stanowią:

1) równe z mężczyzną prawo do pracy i wynagrodzenia według zasady „równa płaca za równą pracę”, prawo do wypoczynku, do ubezpieczenia społecznego, do nauki, do godności i odznaczeń, do zajmowania stanowisk publicznych,

2) opieka nad matką i dzieckiem, ochrona kobiety ciężarnej, płatny urlop w okresie przed porodem i po porodzie, rozbudowa sieci zakładów położniczych, żłobków i przedszkoli, rozwój sieci zakładów usługowych i żywienia zbiorowego.

Na uwagę zasługuję podkreślone słowa. W obecnej konstytucji prawa wszystkich osób, niezależnie od płci, wywodzą się z tej samej przesłanki i dotyczą wszystkich sfer życia. Zapis ten chroni przed dyskryminacją zarówno ze względu na płeć (również w przypadku, jeżeli dyskryminowana jest płeć męska), jak i ze względu na jakąkolwiek inną przesłankę (problemy pojawiające się w związku z zawieraniem w ustawie wąskiego katalogu przesłanek widzimy choćby w przypadku zapisu z art. 257 Kodeksu Karnego – “kto publicznie znieważa grupę ludności albo poszczególną osobę z powodu…”, po czym następuje wyliczenie poszczególnych przesłanek – taka konstrukcja wyklucza ściganie na mocy tego paragrafu osób znieważających inne osoby lub grupy ze względu na inne przesłanki).

W Konstytucji PRL uwagę zwraca ponadto zapis poświęcony szczególnym formom opieki, jako metod gwarantowania równouprawnienia kobiet. Konstytuuje ona podstawową odpowiedzialność kobiety w procesie wychowania dziecka, w której to roli może wspierać ją państwo, choć – jak wiemy w z historii PRL-u – wsparcie te nie było wystarczające, a udział kobiet na rynku pracy traktowany był przez władze w sposób instrumentalny.

Uzasadnione różnice

W określonych przypadkach możemy uwzględniać różnice płciowe. Muszą być jednak spełnione dwa podstawowe warunki – różnice musza być sensowne i uzasadnione. Uzasadnione jest np. uwzględnianie w programach profilaktycznych czy przy produkcji leków problemów dotyczących prostaty, jak i problemów dotyczących jajników. Czasami niedostrzeganie różnicy może być wręcz szkodliwe – na studiach medycznych nacisk kładziony jest na rozpoznanie symptomów zawału charakterystycznych dla mężczyzn, podczas gdy u kobiet zawał przebiega w inny sposób. Niewłaściwe rozpoznanie stanowi zagrożenie dla życia kobiety. Na gruncie prawa różnice możemy podzielić na:

realne
narzucone
istniejące de facto, ale sztuczne i wyimaginowane

Uwarunkowania realne dotyczą np. uregulowań dotyczących ciąży i połogu – z przyczyn biologicznych, odnoszą się one jedynie do kobiet. Uwarunkowania narzucone mogą dotyczyć np. konstrukcji urlopów rodzicielskich, za pośrednictwem których możemy wspierać lub utrudniać równomierne rozłożenie obowiązków wychowawczych. Ostatnia kategoria odnosi się do kwestii genderowego składu organów politycznych, prawnych, oraz mniej formalnych aspektów genderowych – np. rozłożenia obowiązków domowych.

Smaczki z polskiego (i nie tylko) prawa

Przykładem prawa jawnie dyskryminującego kobiety jest Konwencja nr 45 MOP, wypowiedziana przez Polskę w 2008 r. (wypowiedzenie weszło w życie w 2009 r.). W artykule 2. stwierdza ona wyraźnie, iż przy pracach pod ziemią nie może być zatrudniona “żadna kobieta, bez względu na wiek”. Zapis ten mógł mieć charakter postępowy w latach 30. – praca kobiet i dzieci w kopalniach była zjawiskiem powszechnym w epoce “dzikiego kapitalizmu”. Wielka Brytania zdelegalizowała pracę kobiet i dzieci w kopalniach w latach 40. XIX wieku, w okresie stopniowego cywilizowania prawa pracy. Niżej podpisany nie był w stanie dotrzeć do informacji, czy takie praktyki nie występowały jeszcze w mniej rozwiniętych państwach w latach 30. XX wieku – nie byłoby to jednak szczególnie zaskakujące. Takie przepisy w odniesieniu do kobiet nie przystają jednak do obecnej sytuacji w państwach Unii Europejskiej, gdzie podjęcie pracy w kopalni stanowi świadomą decyzję danej osoby. Wątpliwości na gruncie polskiego prawa budzi zakaz zatrudniania kobiet przy ściśle określonych pracach, szczególnie niebezpiecznych dla zdrowia. Zakaz ten ma uzasadnienie jedynie w przypadku kobiet w ciąży. Argumentem za utrzymaniem tego zakazu może być ochrona kobiecej płodności, faktem jednak jest, że obecnie większe problemy z płodnością mają mężczyźni. W zapisie tym dostrzegalne jest paternalistyczne traktowanie kobiet.

Przykładem dyskryminującego prawa, które zostało zniesione są przepisy regulujące zabezpieczenie społeczne w małżeństwie – w ich myśl, mąż mógł objąć niepracującą żonę ubezpieczeniem zdrowotnym. W przypadku kobiety, objęcie ubezpieczeniem niepracującego męża uzależnione było od uzyskania przez niego uprawnień rentowych lub osiągnięcia wieku emerytalnego. Obecnie w prawie rodzinnym jaskrawym przykładem zapisu dyskryminującego jest uregulowanie wieku dopuszczającego zawarcie małżeństwa. Przed osiągnięciem 18. roku życia ślub, w szczególnych przypadkach, może zawrzeć jedynie kobieta. Czy potrafimy wskazać tutaj jakąkolwiek obiektywną przesłankę? Czy związek 17-letniego mężczyzny z 19-letnią kobietą jest dzisiaj czymś nie do pomyślenia? Jest to kolejny przykład odnoszenia się do konkretnych zjawisk z dosyć archaicznej, patriarchalno-centrycznej perspektywy.

W zakresie ścigania gwałtu, polskie prawo znajduje się – jeśli spojrzeć na sam zapis paragrafów – na dosyć wysokim poziomie. Historycznie rzecz ujmując, definicja gwałtu zapisana w Kodeksie karnym w okresie międzywojennym wyprzedziła swoją epokę. Zdefiniowanie gwałtu jako przestępstwa w którym ofiarą i sprawcą może być każda osoba (bez rozróżniania na płeć czy stopień prawnej tudzież nieformalnej bliskości), a za gwałt uznawany jest stosunek seksualny wymuszony przemocą lub podstępem. Dla porównania, w prawie amerykańskim definicja gwałtu spełniająca minimalne standardy została przyjęta w 2013 roku. Wcześniej za gwałt w prawie amerykańskim uznawano stosunek wymuszony siłą na kobiecie, w definicji tej nie mieściły się również penetracje niektórych części ciała. Pod tym względem uniwersalizm polskiego zapisu należy ocenić jako przykład dobrze napisanego artykułu prawnego.

Od kiedy przestępstwo zgwałcenia przestało być ścigane na wniosek ofiary, warstwa literalna wygląda w zasadzie perfekcyjnie (gorzej wygląda kwestia implementowania tych zapisów). Cały czas są jednak w Unii Europejskiej państwa, w których ściganie gwałtu odbywa się na wniosek ofiary. W kontekście postrzegania samego zjawiska i jego umocowania w prawie, szczególnie interesujący jest przypadek sprawy wytoczonej przez czternastolatką, znaną jedynie z inicjałów M.C., przeciwko Bułgarii przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka. Stroną skarżącą była ofiara zbiorowego gwałtu, którego sprawcy zostali uniewinnieni ze względu na zapis w bułgarskim prawie, stwierdzający iż ofiara musi stawiać opór przez cały czas trwania przymuszonego stosunku. Geneza takich rozwiązań powiązana jest ze stereotypem dotyczącym możliwości “polubienia” sytuacji przez ofiarę gwałtu podczas trwania stosunku. Tego typu zapisy funkcjonują jeszcze w kodeksach niektórych państw.

Tego typu zapisów udałoby się uniknąć, gdyby doszło do “masy krytycznej” udziału kobiet w polityce i w tworzeniu prawa. Równy udział, przyzwyczajanie społeczeństwa do obecności kobiet w najwyższych gremiach stanowi ważny warunek rzeczywistej równości prawnej.

Ostatnim aspektem, pokazującym niekonsekwencje polskiego prawa, jest relacja między wiekiem przyzwolenia na inicjację seksualną a wiekiem, od którego można korzystać z usług medycznych – w tym ginekologicznych – bez pośrednictwa rodzica lub opiekuna prawnego. Pomiędzy 15 a 18 rokiem życia kobieta może bez zezwolenia rodziców współżyć, ale nie może bez ich zgody uzyskać środków antykoncepcyjnych. Ich pośrednictwo wymagane jest przy zwykłych konsultacjach. Problem ten nie dotyka mężczyzn, którzy bez problemu mogą nabyć prezerwatywę. Jest to przejaw ewidentnej niekonsekwencji w konstruowaniu przepisów prawnych.

Podczas wykładu profesorka z całą pewnością nie wyczerpała wszystkich tematów – jest to zapewne materiał na przynajmniej 30-godzinny cykl zajęć. Warto zapoznać się z nagraniami z wykładów odbywających się w innych miastach. Mieszkańcy Krakowa mogą jeszcze wziąć udział w ostatnim spotkaniu, które odbędzie się 28 maja w Akademii im. Frycza-Modrzewskiego – panelistką ponownie będzie Monika Płatek. Zdecydowanie warto!

Michał Żakowski

Rozwój wolontariatu w Fundacji Feminoteka jest możliwy dzięki dofinansowaniu rozwoju instytucjonalnego w ramach Programu Obywatele dla Demokracji finansowanego z Funduszy EOG

18 maja 2015

WARSZAWA: Wykład prof. Moniki Płatek „(Nie)równość płci w prawie”

Instytutu Spraw Publicznych zaprasza na wykład prof. dr hab. Moniki Płatek pt. (Nie)równość płci w prawie

Czy prawo wszystkich traktuje tak samo? Jakie konstrukcje prawne mogą mieć charakter dyskryminacyjny? Czy język ustaw i kodeksów jest neutralny płciowo?

Choć Konstytucja RP stanowi, że „Kobieta i mężczyzna w RP mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym”, a Polska podpisała Konwencję w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, to nadal mamy do czynienia z przepisami i konstrukcjami prawnymi o charakterze dyskryminacyjnym.

Jakie to przepisy? Czy dyskryminują one tylko kobiety, czy także mężczyzn? Co zrobić, aby prawo lepiej odpowiadało na potrzeby obu płci?

Zapraszamy do dyskusji po wykładzie!

19 maja, godz. 18.30-20.00, państwomiasto (ul. Andersa 29 ), Warszawa

28 kwietnia 2015

NARESZCIE! Polska formalnie ratyfikowała konwencję antyprzemocową

27 kwietnia 2015 r. – tego dnia Polska formalnie ratyfikowała konwencję antyprzemocową.

Konwencja Rady Europy została uchwalona w 2011 r. w Stambule. Ma chronić kobiety przed wszelkimi formami przemocy oraz dyskryminacji. Zwraca m.in.uwagę na fakt, że istnieje związek przemocy z nierównym traktowaniem, a walka ze stereotypami i dyskryminacją sprawiają, że przeciwdziałanie przemocy jest skuteczniejsze.

Polska podpisała ją w grudniu 2012 r. W kwietniu 2014 r. rząd podjął uchwałę ws. przedłożenia jej do ratyfikacji i przyjął projekt odpowiedniej ustawy. Sejm uchwalił ją w lutym 2015, a Komorowski podpisał ją 14 marca. 13 kwietnia podpisał ratyfikację, a od 27 kwietnia, kiedy zostały złożone dokumenty ratyfikacyjne, jesteśmy formalnie 18. państwem, które ratyfikowało konwencję o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowe. Zapisy traktatu zaczną nas obowiązywać 1 sierpnia.

Od samego początku Feminoteka i wiele innych organizacji domagało się jak najszybszej jej ratyfikacji. Cel został osiągnięty. Teraz czas na realizację zapisów zawartych w Konwencji.

888 88 33 88

888 88 79 88

SAMO DOBRO

Tag: prawo