Dobiega końca projekt „Draw The Line / Wyznacz Granicę”, w ramach którego Feminoteka przeszkoliła 24 liderki (migrantki oraz kobiety zawodowo lub aktywistycznie współpracujące z migrantkami) w temacie pzreciwdziałania przemocy seksualnej. Nasze liderki przekazały zdobytą wiedzę ponad 100 kolejnym osobom! Zwieńczeniem projektu będzie międzynarodowa konferencja, która odbędzie się 18 kwietnia w Grazu (Austria).
Więcej informacji na oficjalnej stronie projektu: DRAW THE LINE
Uczestniczki 3 edycji szkoleń wraz z trenerką i tłumaczką
[Poniższy tekst jest częścią artykułu, który ukazał się w piśmie Niebieska Linia nr 3/110/2017]
Draw the Line (polska nazwa Wyznacz Granicę) to projekt finansowany przez Komisję Europejską i realizuje go sześć europejskich organizacji partnerskich, które zajmują się przeciwdziałaniem przemocy lub udzielaniem specjalistycznego wsparcia migrantkom i uchodźczyniom, w tym organizacją liderską OMEGA – Transkulturelles Zentrum Für Psychische Und Physische Gesundheit Und Integration Graz (Austria). Pozostałe instytucje to: IKWRO – Iranian and Kurdish Women’s Rights Organisation (Wielka Brytania), Nadja Centre (Bułgaria), EILD (Grecja), Xunta de Galicia (Hiszpania) oraz Fundację Feminoteka (Polska).
Punkt wyjściowy skomponowania projektu stanowiła analiza badań dostępnych w Europie i na świecie. Zgodnie z danymi Eurostatu na styczeń 2014 r., w 28 państwach członkowskich Unii Europejskiej mieszka ok. 20 milionów osób będących obywatelami i obywatelkami innych krajów, w tym ok. 47% stanowią kobiety. Okazało się jednak, że określenie potrzeb migrantek i uchodźczyń zagrożonych przemocą seksualną, a zwłaszcza molestowaniem seksualnym na podstawie solidnych, sprawdzonych i potwierdzonych danych jest wymagającym zadaniem. Za to na pewno w procedurach brak jest odrębnej strategii koncentrującej się wyłącznie na przemocy seksualnej oraz wzmacniania pozycji cudzoziemek, a główną część pomocy zapewniają organizacje pozarządowe.
Przemoc seksualna i molestowanie seksualne wobec kobiet
Agencja Praw Podstawowych to niezależny organ Unii Europejskiej, który został utworzony w celu realizowania badań na dużą skalę oraz badań porównawczych prawnych lub społecznych i dostarczania specjalistycznych danych instytucjom Unii oraz państwom członkowskim. W 2014 roku Agencja Praw Podstawowych wydała raport na temat przemocy wobec kobiet w oparciu o rozmowy z 42 000 kobiet w przedziale wiekowym 18 – 74 lata z 28 państw członkowskich.[1] W rozdziale dotyczącym molestowania seksualnego wyszczególniono 11 form, jakie może ono przybierać:
- Fizyczne formy molestowania: niechciany dotyk, przytulanie lub całowanie;
- Słowne formy molestowania: obraźliwe komentarze lub żarty o podtekście seksualnym, niestosowne zaproszenia na „randki”, inwazyjne, ofensywne pytania na temat życia prywatnego, inwazyjne, ofensywne komentarze na temat wyglądu kobiety;
- Niewerbalne formy molestowania: niestosowne, eskalujące wpatrywanie się lub przyglądanie się, dawanie lub pokazywanie w sposób natarczywy grafik, zdjęć lub prezentów o charakterze seksualnym, obnażanie się przed drugą osobą, zmuszanie do oglądania materiałów pornograficznych wbrew woli;
- Cybermolestowanie: przesyłanie ofensywnych, niechcianych, wiadomości o charakterze seksualnym poprzez e-mail, sms lub inne komunikatory, niestosowne i ofensywne kontakty poprzez fora internetowe lub portale społecznościowe.
Zgodnie z wynikami średnio ponad co druga kobieta (55%) w Unii Europejskiej doświadczyła molestowania seksualnego po ukończeniu 15 roku życia oraz co piąta kobieta (21%) w ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie. Rezultaty badania w poszczególnych krajach znacząco się miedzy sobą różnią. Wskaźniki występowania molestowania seksualnego doświadczonego przez kobietę po 15 roku życia sięgają 81% – 71% w Szwecji, Danii, Finlandii, Francji i Holandii. Na samym dole wykresu znajdują się Polska, Bułgaria, Grecja i Portugalia z wynikami 32% – 24%. Ciężko jednak uwierzyć, że w tych ostatnich faktycznie ten rodzaj przemocy seksualnej występuje w dużym stopniu rzadziej. Wiążę się to raczej z różnicami społeczno – kulturowymi, społecznym poziomem przyzwolenia na przemoc seksualną wobec kobiet i instytucjonalnym systemem działania ochrony ofiar przestępstw o charakterze seksualnym.
Wystarczy porównać powyższe rezultaty z wynikami raportu „Przełamać tabu – prawa ofiar przemocy seksualnej” Fundacji na Rzecz Równości i Emancypacji STER[2]. Zgodnie z nimi 87% kobiet doświadczyło w swoim życiu przynajmniej jednej z form molestowania seksualnego, a 37% uczestniczyło w aktywności seksualnej wbrew swojej woli. Molestowanie seksualne spotyka kobiety głównie w pracy lub przestrzeni publicznej – na ulicy, w parku, na przystanku autobusowym itd. Oba raporty wskazują jako sprawców większości przypadków osoby nieznane kobiecie, osoby znane „z widzenia” lub kolegów.
Szczególna sytuacja migrantek i uchodźczyń
Szczególna sytuacja migrantek i uchodźczyń dotyczy między innymi wysokiego prawdopodobieństwa wystąpienia dyskryminacji pośredniej lub bezpośredniej nie tylko z powodu bycia kobietą, ale także cudzoziemką. Są sytuacje, w których cudzoziemka, która doświadczy napaści słownej na ulicy albo w miejscu pracy ma trudność w określeniu czy zdarzenie było molestowaniem seksualnym czy mową nienawiści o podłożu rasistowskim czy jednym i drugim. Kobiety, które nie znają języka polskiego lub posługują się nim w nieznacznym stopniu wykonują zawody niewymagające wysokich kwalifikacji, czasami poniżej swoich kwalifikacji co skazuje je na niższy status społeczny i narażenie na wykorzystanie tej sytuacji przez inne osoby. Dokładają się do tego krzywdzące stereotypy, które będąc powielane mogą doprowadzać do coraz większej izolacji.
Przemoc seksualna ze względu na płeć (w tym molestowanie seksualne) nie jest traktowana z należytą uwagą, a osoby, której jej doświadczyły de facto nie mają zapewnionej kompleksowej ochrony ze strony instytucji państwowych. Wtórna wiktymizacja i bezkarność sprawców zniechęcają ofiary przemocy do zgłaszania zdarzeń i stanowią powody niskiego zaufania do wymiaru sprawiedliwości w tym obszarze. Perspektywa płci jest rzadko, prawie w ogóle nie brana pod uwagę (gender blind) we wszelkich procedurach i rozwiązaniach prawnych dotyczących migrantek/ów i uchodźczyń/uchodźców, a usługi seksualne służące przetrwaniu stanowią temat tabu. Dla cudzoziemek, które mają dodatkowo doświadczenia związane z pokonywaniem barier językowych, legalizacją pobytu i odnajdywaniem się w nowej rzeczywistości społeczno – kulturowej poszukiwanie pomocy jeszcze w tym zakresie może okazać się wyjątkowo trudne. Przykładowo mogą obawiać się, że zgłoszenie sytuacji będzie miało wpływ na ich status pobytowy w Polsce lub innych poważnych konsekwencji.[3]
Migrantki i uchodźczynie, bez względu na wiek, nierzadko mają już doświadczenie przemocy w swoim kraju lub w drodze do państwa, w którym postanawiają zostać. Stanowią jedną z grup osób najbardziej narażonych na przemoc ze względu na płeć. Na swojej drodze spotykają wiele osób, które mają wpływ na ich sytuację, a co z tego wynika od których są w pewnym stopniu zależne, np. funkcjonariusze straży granicznej, policjanci, tłumacze, członkowie grup militarnych, przemytnicy, pracownicy tzw. sił pokojowych lub organizacji pomocowych, członkowie ich własnych społeczności itd. Nawet w ośrodkach dla cudzoziemców, w których przebywają zarówno kobiety, jak i mężczyźni mają mniejszą sprawczość ze względu na płeć i bywają izolowane.[4]
Szkolenie liderek poszczególnych grup
Warsztaty i treningi w ramach projektu odbywają się na dwóch poziomach. Pierwszy poziom to rekrutacja i przeszkolenie trzech grup tzw. liderek społeczności (peer leaders). Do projektu zgłosiły się kobiety z Czeczenii, Bułgarii, Czech, Filipin, Gambi, Chile, Maroka, Ukrainy, Rosji, Iranu, Wietnamu i przedstawicielki mniejszości żydowskiej w Polsce. Trenerki Feminoteki, Joanna Piotrowska oraz Jolanta Gawęda prowadziły dla każdej z grup warsztat dotyczący sześciu modułów tematycznych. Wśród poruszanych zagadnień znajdują się: podstawy prawa w zakresie przemocy (zwłaszcza przemocy seksualnej), stereotypy płciowe i ich konsekwencje, przemoc ze względu na płeć a migrantki, trening samoobrony i asertywności, komunikacja bez przemocy, poznawanie własnych granic oraz psychologiczne i medyczne aspekty przemocy seksualnej. Warsztaty odbywają się w małych maksymalnie ośmioosobowych grupach, w języku polskim przy uczestnictwie tłumaczek (tłumaczenie szeptane).
Z ewaluacji ankiet wstępnych wynika, że większość uczestniczek zdecydowała się na udział w szkoleniu z powodu chęci nabycia umiejętności pomagania innym w potrzebie, a po kursie chciałyby pracować zawodowo, dostarczając wsparcia oraz być podporą dla ofiar przemocy, które znają osobiście.
Gdy liderki społecznościowe zdobędą wiedzę i umiejętności, rozpoczyna się drugi poziom. Teraz to one przeprowadzą serię warsztatów i treningów analogicznych do tych, które same odbyły. Odbiorczyniami drugiego poziomu szkolenia (multipliers) są docelowo kobiety należące do tej samej grupy etnicznej lub przynajmniej porozumiewające się w tym samym języku. Liderki zapraszają kobiety ze swojego otoczenia, społeczności, tworzą bezpieczną przestrzeń do przekazania dalej informacji i narzędzi, których się nauczyły. Udział w szkoleniu jest bezpłatny dla wszystkich uczestniczek obu poziomów.
Empowerment, czyli wzmacnianie
Doświadczenie przemocy seksualnej wiążę się często z ogromnym wstydem, poczuciem winy, brakiem zaufania do siebie i swojego ciała oraz przede wszystkim z utratą kontroli. Osoba zostaje potraktowana jako obiekt i może sama zacząć podchodzić do siebie w sposób przedmiotowy. Konstrukcja własnych granic zostaje zaburzona lub zupełnie zniszczona przez co łatwiej jest stać się celem dalszych zachowań przemocowych i coraz trudniej szukać pomocy. Często źródłem pewności siebie i poczucia sprawczości nie jest wcale literalna znajomość przepisów prawnych, ale sama świadomość, że ktoś naruszył moje granice, że nie miał prawa, nie jestem sama z takim doświadczeniem i mogę sobie z tym poradzić. Mocną stroną i jednym z głównych założeń projektu jest fakt, że do kobiet z grup mniejszościowych będą docierać liderki społecznościowe, czyli osoby, które znają ich język i kulturę, które być może mają podobne doświadczenia, którym mogą zaufać. Mają one większą szansę w dotarciu do kobiet żyjących w izolacji i rozumieją perspektywę praktyk kulturowych, także tych szkodliwych i traumatycznych. Te grupy zyskują wtedy samodzielność, mogą przekazywać wiedzę między sobą w sposób zrozumiały oraz do przyjęcia i wiedzą, gdzie szukać wsparcia. Jest to też początek budowania sieci niezależnych ciał samopomocowych wśród kobiet, dodających mocy i wiary w siebie, decyzyjności i kontroli nad własnym życiem, a w przyszłości być może stworzenia siły, które mogłaby reprezentować ich interesy.
Przewidywane rezultaty projektu
Do przewidywanych rezultatów projektu należą przede wszystkim zauważalne zmiany w postrzeganiu uwarunkowanych kulturowo ról płciowych oraz brak tolerancji wobec molestowania seksualnego wobec migrantek i uchodźczyń, a co za tym idzie możliwość swobodnego poruszania się przez nie w przestrzeni publicznej i zawodowej. Mamy nadzieję, że działania projektowe będą stanowić nowy bodziec do wdrażania działań zapobiegających przemocy seksualnej na poziomie lokalnym i regionalnym, wsparcia w przyswajaniu ram prawnych i świadomości równych praw obywatelskich dla wszystkich oraz uwrażliwienia dużej grupy osób (beneficjentki, pracownicy i pracowniczki różnorodnych instytucji, obywatelki i obywatele) na kwestie związane z dyskryminacją migrantek i uchodźczyń oraz problemem molestowania seksualnego. Na postawie warsztatów i treningów zostanie opracowany podręcznik skierowany do profesjonalistów i profesjonalistek, osób pracujących z cudzoziemkami i osób prowadzących szkolenia, w którym zostanie podkreślona perspektywa płci oraz kwestia poszanowania różnic kulturowych.
[1] Raport Agencji Praw Podstawowych: TUTAJ
[2] Projekt był realizowany w Polsce w latach 2015 – 2016 we współpracy ze Stowarzyszeniem WAGA z Gdańska i Stowarzyszeniem na rzecz Kobiet VICTORIA z Rzeszowa, Raport: TUTAJ
[3] W. Klaus (red. naukowa), „Bezpieczny dom? Przemoc fizyczna i symboliczna wobec uchodźczyń i uchodźców”, Stowarzyszenie Interwencji Prawnej, Warszawa 2014
[4] A. Lipowska – Teutsch, A. Teutsch, B. Zaduminska, „Przemoc ze względu na płeć wobec uchodźczyń – ramy prawne i rozwiązania praktyczne dla instytucji i służb publicznych.”, Fundacja Wolna Syria, Warszawa 2016
Natalia Skoczylas – pracowniczka Feminoteki, koordynatorka projektu Draw the Line / Wyznacz Granicę
