Kategoria: Matronaty

Tytuł: Nazywam się. Moja historia

Autorka: Chanel Miller

Przekład: Kamila Slawinski

Wydawnictowo Marginesy

Fragment książki

Emily i ja żyłyśmy osobnym życiem. Cudownie zwyczajne dni wypełniały ruch i tekstury; świeży łosoś z chrupiącą skórką na kolację, długie rozmowy telefoniczne z Lucasem, wycieczki rowerowe z tatą przez chrupki piasek i kępy solirodu w Baylands. Na walentynki przygotowałam dla wszystkich kolegów i koleżanek z biura kartki w kształcie serca z własnoręcznie wypisanym wierszykiem w środku. Wystawiałam faktury, lizałam koperty, wąchałam śmietankę do kawy, by się upewnić, że nie jest zepsuta. Rysowałam słupy telefoniczne i śmieszne ptaszki, popijałam kawę w towarzystwie siedzących po turecku przyjaciół. Na zewnątrz życie toczyło się nieprzerwanie swoim torem. Emily zamieszkała w ciasnym i ograniczonym światku. Nie miała przyjaciół, pojawiała się tylko od czasu do czasu, by stawić się w sądzie, na komisariacie albo na schodach, skąd wykonywała telefony. Nie podobało mi się, że jest taka krucha, że tak cicho mówi, jej niewiedza irytowała. Wiedziałam, że pragnęła, bym ją żywiła, akceptowała jej istnienie, dbała o nią, ale celowo ignorowałam te potrzeby. Nie miałam zamiaru uczyć się, jak działa system sądowy, odmawiałam udziału w terapii. „Nie potrzebujesz tego”,mówiłam jej.

Na początku nieźle mi szło rozdzielanie tych dwóch tożsamości. Nikt by się nie domyślił, że cierpiałam. Ale jeśli przyjrzeć się dokładniej, można było dostrzec wszystkie pęknięcia. Wiele razy zdarzało się, że zasypiałam zapłakana, a nazajutrz przychodziłam do pracy z nabrzmiałymi i opuchniętymi powiekami. Zaczęłam trzymać w zamrażalniku łyżeczkę i przyciskałam lodowaty metal do oczu, jednocześnie szczotkując zęby. Wkładałam kostki lodu do zasuwanej plastikowej torebki i przyciskałam ją do twarzy jedną ręką, drugą dłoń trzymałam na kierownicy i jechałam tak do pracy, przy dźwiękach rozgłośni KQED. Gdy wieczorami wracałam do samochodu, zamknięty szczelnie woreczek z letnią wodą czekał w uchwycie na kawę; wylewałam jego zawartość na trawnik.

Ktoregoś dnia powiedziałam szefowej, że muszę wyskoczyć na chwilę po połodniu, bo mam wizytę u lekarza.

– Czy wszystko w porządku? – zapytała.

Machnęłam ręką, mówiąc, że to tylko wizyta kontrolna.

Gdy nadszedł czas, pojechałam do sądu. Po drodze zamieniłam się w Emily, pozwalając, by ciepło dnia uleciało.

Zajechałam na parking; przysadzisty budynek wydawał się nieprzenikniony, pozbawiony współczucia, zimny. Gmach sądu przypominał klinikę opuszczoną w latach sześćdziesiątych. Anteny satelitarne i stalowe pręty sterczały z dachu. Dwie brzozy wyłaniały się z ziemi niczym kości, czarne gałązki zwisały jak cienkie włosy. Przeszłam przez szklane drzwi do bramki bezpieczeństwa, wytarłam buty o postrzępioną wycieraczkę. Zauważyłam kłąb poplątanych kabli, puszkę lizolu, dwie pomarańcze, metalowy termos, rząd ekranów ułożonych w szachownicę. Za biurkami sześciu strażników w beżowych mundurach rozpierało się na poplamionych krzesełkach na kołkach. Włożyłam portfel do plastikowego pojemnika i przeszłam przez chybotliwą bramkę kontrolną. Patrzyłam, jak jeden z mundurowych przegrzebuje moją torebkę. Gapiłam się w głąb białego korytarza, na ostre światło świetlówek uwięzione w plastikowych kloszach na sufi cie. Strażnik popchnął pojemnik w moją stronę; stałam niemo po drugiej stronie bramki.

– Wie pani, dokąd iść? – zapytał.

Potrząsnęłam głową.

Wskazał wiszącą na ścianie tablicę informacyjną. Czwarte piętro. Drzwi windy otworzyły się na kolejną pustą przestrzeń. Na końcu korytarza znajdowało się dwoje drewnianych drzwi. Te po prawej prowadziły do małej poczekalni, którą później nazwałam „przechowalnią ofiar”. Miałam spędzić w niej wiele godzin. Za drzwiami po lewej rozciągał się pokój pełen szarych boksów i wielgachnych drukarek, a dalej biuro Alaleh. Z prawej strony obydwu tych drzwi znajdowało się długie wąskie przejście prowadzące do sali sądowej.

Miałam po raz pierwszy spotkać się z Alaleh oraz doradczynią Bree. Rodzice też już byli w drodze. Pytałam ich, czy powinnam przynieść prokuratorce kwiaty, żeby podziękować. Odpowiedzieli, że o kwiatach mogę pomyśleć, jak już wszystko się skończy. Ja jednak spodziewałam się, że to będzie pierwsze i ostatnie spotkanie; potrzebowałam prokuratora, żeby wynegocjować warunki ugody i zamknąć sprawę. Nie wiedzieliśmy, że miną jeszcze cztery lata, zanim to nastąpi. Bree była po dwudziestce, miała długie kasztanowe włosy i piegi, sprawiała wrażenie przystępnej i ciepłej osoby. Alaleh miała ciemne włosy, skórę koloru orzechów laskowych i szeroki uśmiech. Włożyła dopasowany żakiet i czółenka na obcasie, barwy świeżego szpinaku. Wyglądała na trzydzieści parę lat, promieniowała dobroduszną energią i naturalną siłą. Za każdym razem, gdy ją widziałam, miała kolczyki w kolorze kwiatu mleczu i paznokcie różowe jak fuksja – nieliczne kolorowe plamki wśród dymnej szarości. Jak dowiedziałam się później, pochodziła z rodziny irańskich imigrantów; jej rodzice prowadzili irlandzki bar, gdzie pracowała w czasie studiów prawniczych. Usiadłam pośrodku, mama po mojej lewej, tata po prawej stronie; Alaleh zajęła miejsce za dużym biurkiem. Framuga okna obramowywała szczyty drzew, półki na ścianach wypełniały stosy żółtych biurowych teczek. Widziałam, jak liście za oknem podrygują na wietrze, ale w pokoju panował całkowity bezruch. Z góry dało się zauważyć sklepik Mollie Stone, wspominałam witrynę w środku, z której śpiewały mechaniczne kolby kukurydzy i krowy, a Tiffany i ja klaskałyśmy. Oglądać rodzinne miasto z okna na czwartym piętrze i pozostawać od niego odciętą – było w tym coś surrealistycznego. Mama otuliła miękko moją dłoń swoimi dłońmi i masowała akupresurowe punkty nacisku. Zastanawiałam się, czy trzymając mamę za rękę, wyglądałam jak dziecko, ale dla niej dotyk i jedzenie zawsze stanowiły podstawowe formy komunikacji. Zauważyłam, że w amerykańskiej kulturze dziewczyny codziennie rozmawiały z matkami przez telefon, dzieląc się przepisami na zupy, problemami z chłopcami albo radami dotyczącymi prania. Zawsze fascynowały mnie takie rozmowy. Przez całe życie słyszałam, jak mama wpisuje angielskie zwroty do elektronicznego słownika, a maszyna odczytuje na głos słówka, których chciała się nauczyć: „Spaghetti. Ironia. Zatracony. Massachusetts”. To piąty głos, jaki słyszało się w domu. Mama mówiła na przybory toaletowe „prze bory toaletowe”. Gdy wykrzykiwała „Jezus, Maria i anieli!” długo myślałam, że mówi „Jezus Maria Anieli”, bo brzmiało to jak nazwisko. Wiem, że jej naznaczona obcym akcentem angielszczyzna wielu osobom wydawała się kulawa i pozbawiona finezji, ale kryły się w niej iskierki geniuszu. Zawsze na progu czekały na nas paczki; patrzyłam, jak mama wyciąga z opakowań fistaszków kupony nagród wypisane po chińsku, jak gdyby zwyczajnie odpakowywała gruszki z warzywniaka. Mogłam z nią rozmawiać o śmierci, miłości, zagranicznych filmach i na uniwersalne tematy, wspólne dla wszystkich kultur. Ale kiedy chciała okazać, że się o mnie martwi, zwykle przygotowywała gigantyczną michę klusek albo pocierała mi skronie czubkami palców, a stres ulatniał się pod jej dotykiem.

Alaleh chciała dowiedzieć się o mnie trochę więcej. Czy mieszkam w Palo Alto? Czy pracuję, jakie mam doświadczenia z alkoholem? Powiedziałam, że studiowałam na uniwersytecie stanowym Kalifornii w Santa Barbara. Sama zauważyłam, że zaczynam się tłumaczyć – UCB  słynęło z ostro zakrapianych imprez. Przyznałam, że pijałam alkohol na studiach, głownie ze studentami literatury, na spotkaniach, gdzie ktoś czytał wiersze ze szczytu drabiny albo na domówkach inspirowanych Davidem Bowiem. Spotykałam się z chłopakiem o imieniu Lucas; owszem, zdarzyło się wcześniej, że fi lm mi się urwał. Zanim się zorientowałam, paplałam bez sensu, nie wiedząc do końca, co zamierzałam powiedzieć. Chciałam, żeby zobaczyła, że jestem normalną osobą; jasne, piję alkohol, ale nie znajduję żadnej przyjemności w tym, jak ktoś mnie penetruje, gdy leżę nieprzytomna. Alaleh powiedziała, że rozumie, też kiedyś była studentką.

Tata zaczął zadawać pytania, słyszałam frustrację w jego głosie. Ten sam kwaśny, zirytowany wyraz twarzy widziałam u niego, gdy podróżowaliśmy i nasz lot się opóźniał.

– Znaczy… jaki facet… jak mógł, nie rozumiem… ależ czy to nie idiotyczne, jeśli… proszę mi nie mówić, że to posunie się dalej.

– Niewątpliwie… niestety tak to jest…. wiem, że trudno panu… na szczęście mamy wiele… najlepiej poczekać i zobaczyć. – Alaleh nie rozwiała jego wątpliwości. Zasugerowała jednak, że to dopiero początek i trudno cokolwiek przewidzieć.

Dopiero później dowiedziałam się, że Alaleh spotkała adwokata Brocka, który zapewnił, że jedynym zarzutem przeciwko jego klientowi będzie wykroczenie, zakłócanie porządku publicznego. Już wtedy wypowiedziano mi wojnę, ale jeszcze o tym nie wiedziałam. Uderzyło mnie, jak mało wiem o całym postępowaniu, jak nieświadoma byłam, kiedy się zgodziłam. Oczekiwałam, że spędzę tu godzinę, kryjąc się za rodzicami, którzy ochronią mnie w tym nieprzyjaznym otoczeniu. Teraz czułam, jak z rąk rodziców przechodzę w ręce prokuratorki.

Jeśli postanowimy kontynuować sprawę, zostanę całkiem sama, pod mikroskopem, przy pulpicie dla świadków i mama nie będzie już trzymać mnie za rękę. Moj charakter był atutem, którego potrzebowała prokuratorka. Niewykluczone, że obserwują mnie detektywi. Musiałam utrzymać dobrą opinię, nie mogłam ryzykować. „Zachowuj się wzorowo”. Rozważyłam to w myślach. Jeśli nadal będę pić alkohol, czy obrona stwierdzi, że nie odniosłam żadnej szkody? Czy jeśli opublikuję w internecie uśmiechnięte zdjęcie z imprezy, adwokat oświadczy, że nigdy naprawdę nie cierpiałam? A co najgorsze: jeśli kiedyś znów padnę ofiarą napaści seksualnej, czy ludzie uznają, że to ze mną, nie z Brockiem, jest coś nie tak, skoro zostałam zaatakowana dwukrotnie? Po spotkaniu długo siedziałam w samochodzie niezdolna wrócić do pracy. Nie utwierdzono mnie w przekonaniu, którego chciałam się trzymać; pragnęłam wierzyć, że to wszystko minie.

– Cierpliwości. To powolny, długi proces. Na razie wróćcie do normalnego życia – mówiła Alaleh.

Powiedziałam szefowej, że poszłam do lekarza, ale wizyta przypominała raczej rozmowę kwalifikacyjną. Decydowano teraz, czy jestem dobrą ofiarą: Czy ma opinię uczciwej? Czy to przetrzyma? Czy ława przysięgłych ją polubi? Czy wytrwa z nami do końca? Wyszłam stamtąd, czując się, jakby mi powiedzieli: „Dostałaś pracę!”. Nie chciałam tej posady. Chciałam odzyskać dawne życie. Ale tak po prostu pozwolić mu wyjść na wolność? Nie mogłam do tego dopuścić. Powiedziano mi, że do mnie należy decyzja o postawieniu zarzutów, ale czasem czuję, że tak naprawdę nie miałam wyboru.

Tytuł: Autobiografia Alice B. Toklas

Autorka: Gertrude Stein

Przekład: Mira Michałowska

Wydawnictowo Marginesy

FRAGMENT PRZEDMOWY

W roku 1903 przybyła do Paryża młoda Amerykanka, by odwiedzić brata, który mieszkał tam od pewnego czasu, i by spędzić z nim letnie wakacje. Stwierdziwszy, że „Paryż znajduje się tam, gdzie znajduje się wiek dwudziesty”, Gertrude Stein, wielbicielka swojej epoki, zdecydowała się na razie pozostać w Paryżu i pozostała w nim do końca swoich dni, ściśle mówiąc przez lat czterdzieści trzy, mieszkając najpierw na rue de Fleurus, a potem na rue Christine. Kolekcjonowała współczesne obrazy, kolekcjonowała współczesnych sobie artystów wszelkich dyscyplin, lecz największą pasją jej życia było słowo, słowo pisane. Nie było dnia w jej życiu, by nie zapisała kilku kartek papieru swoim luźnym, wyraźnym pismem. Uważałaby taki dzień za dzień bezsensowny. I tak napisała 34 tomy prozy, z cze- go 24 ukazały się za jej życia, a reszta po śmierci. To, co pisała, było dla współczesnych jej czytelników równie dziwne i niezrozumiałe, jak i dla współczesnych widzów dziwne i niezrozumiałe były pierwsze obrazy kubistów. I podobnie jak kubiści wywarli decydujący wpływ na cały rozwój nowoczesnego malarstwa, tak pisarstwo Gertrude Stein, wyśmiewane zrazu i wyszydzane, wywarło przemożny wpływ na całą literaturę dwudziestego wieku.  

Zaczęło się to chyba dokładnie w roku 1909. Jesień tego roku zaznaczyła się dwoma wydarzeniami. Niejaka panna Alice Toklas, Amerykanka polskiego pochodzenia, zamieszkała pod jednym dachem z Ger- trude Stein, by pod tym dachem pozostać do końca życia autorki, i młody hiszpański malarz, Pablo Picasso, bliski przyjaciel Gertrude, powrócił z krótkiego pobytu w Hiszpanii, gdzie namalował trzy niewielkie bladozłote pejzaże. Pejzaże te różniły się od wszyst- kich pejzaży, jakie kiedykolwiek zostały namalowane przez jakiegokolwiek malarza w jakiejkolwiek epoce, i Gertrude Stein napisze o nich później, że były to „pierwsze okazy klasycznego i sklasyfikowanego kubizmu”. 

Gertrude Stein nabyła dwa pejzaże i w ten sposób stała się prawdopodobnie pierwszą posiadaczką kubistycznego obrazu, pierwszą wielbicielką kubizmu, i jak się zaraz okaże, pierwszą jego adeptką literacką. 

Podczas gdy Alice Toklas zajmuje się namiętnie sztuką kulinarną, prowadzeniem gospodarstwa i organizowaniem kolacji literackich dla licznych przyjaciół i przyjaciół tychże przyjaciół, Gertrude Stein może spędzać swoje dni na pisaniu. Pracuje wówczas nad pierwszą powieścią, kroniką własnej rodziny, której nada tytuł The Making of Americans [Jak powstawali Ameryka- nie]. W tymże czasie powstają jej słynne portrety. Najpierw portret jej przyjaciółki Alice Toklas pod tytułem Ada. Portret panny Toklas, odczytany na głos zbierającym się na pyszne jadło i jeszcze pyszniejsze dyskusje malarzom, poetom i pisarzom francuskim, angielskim
i amerykańskim, którzy spędzali wieczory na rue de Fleurus, spotkał się z aprobatą, wobec czego Gertrude Stein zabrała się raźnie do pisania portretów niemal każdego ze swoich słuchaczy. Wśród portretowanych znaleźli się oczywiście Picasso i Matisse. W roku 1912 obydwa te portrety ukazały się drukiem. Odważył się na to w swoim czasopiśmie „Camera Work” redaktor tegoż pisma, Amerykanin Alfred Stieglitz. Był to zaiste akt odwagi. W liście skierowanym do niego przez Gertrude Stein czytamy między innymi: „Proszę uważać na interpunkcję, jest to rzecz szalenie zasadnicza. Dałam dokładnie tyle znaków przestankowych ile uważam za konieczne i każdy dodatkowy przecinek obali całą koncepcję”. Stieglitz zwierzał się później przyjacielowi, że przyjął portrety Gertrude Stein do druku głównie dlatego, że ich zrazu nie rozumiał. Była to przecież epoka poszukiwań w sztuce, co chwila wybuchało coś nowego, istniał ferment, jakaś elektryczność twórcza w powietrzu, szczególnie powietrzu paryskim, i każdy młody artysta chciał być w awangardzie. Były to także początki sztuki filmowej i Gertrude Stein, człowiek oka raczej niż ucha, chociaż i ucho miała niezgorsze, przyznawała się szczerze do tego, że umie pisać je- dynie o tym, co widzi na własne oczy, podświadomie komponuje swoje utwory tak, jak komponuje się filmy. Moholy-Nagy pisał kiedyś o niej, że „jej utwory często czyta się tak jak scenopis filmowy, łącznie z efektami dźwiękowymi”. 

Łatwo sobie wyobrazić, jak bardzo szokujące i do pewnego stopnia irytujące musiały być teksty Gertrude Stein dla czytelnika roku 1912, jak trudno było mu przebrnąć przez specyficzną gramatykę i interpunkcję, przez uporczywe, obsesyjne niemal powtarzanie zdań. Czytano te teksty na głos i wtedy były one łatwiejsze, a przy wnikliwym czytaniu stawały się zupełnie jasne, albowiem cechuje je najczystsza logika. 

Próbką jej ówczesnego stylu niechaj będzie początek portretu Picassa: 

Jeden za którym szli niektórzy był takim, który był całkowicie uroczy. Jeden za którym zaiste szli niektórzy był takim który był uroczy. Jeden za którym szli niektórzy był takim który był uroczy. Jeden za którym niektórzy szli był takim który był niechybnie całkowi- cie uroczy. 

Niektórzy niechybnie szli za nim i byli pewni że ten za którym szli był takim co pracował, takim co wy- dobywał podówczas coś z siebie. Niektórzy na pewno szli za nim i byli pewni że ten za którym szli był takim co wydobywał z siebie podówczas coś co było rzeczą ważką, rzeczą pełną i rzeczą doskonałą. 

Gertrude Stein nazywa swoją metodę pisania za pomocą nieustannych powtórzeń metodą nalegania. Pisze zdanie, powtarza je kilkakrotnie, zmieniając je za każdym razem w sposób niemal nieuchwytny, jednakże każde z tych zdań jest osobnym zdaniem i każde prowadzi sprawę nieco naprzód. Porównała to kiedyś do skoku żaby. Każdy skok żaby jest z pozoru podobny do następnego, a jednak nie ma dwóch skoków identycznych. Jeden jest dłuższy, drugi krótszy, jeden wyższy, drugi niższy, mimo to skok żabi pozostaje żabim skokiem i posuwa żabę naprzód. 

Gertrude Stein szokowała więc czytelników, czarowała przyjaciół i nie dawała się zrazić szydercom i krytykom literackim. 

Przyjaźń Gertrude Stein z Picassem nie była przypadkowa. Interesowała się namiętnie malarstwem – pasja, którą dzieliła z bratem swoim, Leonem Steinem, znawcą i kolekcjonerem współczesnych mu obrazów. Dla Gertrude Stein Picasso był największym geniuszem epoki i jeżeli miewała czasami wątpliwości, to tylko dlatego, że w skrytości ducha uważała siebie co najmniej za najpoważniejszego z jego konkurentów, w innej wprawdzie dziedzinie sztuki, ale zawsze w dziedzinie sztuki. Uważała siebie i Picassa za geniuszów dlatego, że oboje robili coś, czego nikt przed nimi nigdy robić nie próbował: torowali drogę innym. Twierdziła, że przyzwyczajenie do czegokolwiek, co robiono już przedtem, jest śmiertelną nudą. „Jeżeli coś jest możliwe do zrobienia to po co się tym zajmować”, brzmiało jej ulubione powiedzenie. 

Mira Michałowska

Tytuł: Szalone, złe i smutne. Kobiety i psychiatrzy

Autorka: Lisa Appignanesi

Przekład: Jan Dzierzgowski

Wydawnictowo Marginesy

MOLESTOWANIE

Kiedy przedzieramy się przez ogrom dwudziestowiecznej literatury psychiatrycznej i psychoanalitycznej, zaskoczenie budzi fakt, że lekarze umysłów tak rzadko zwracali uwagę na zagadnienia, które dziś uchodzą za niezwykle ważne. Gwałt i kazirodztwo, molestowanie dzieci, powodujące późniejsze traumy i zaburzenia – wszystkie te tematy pojawiają się dopiero w latach osiemdziesiątych. Wcześniej przemoc seksualną, zaniedbania, znęcanie się nad dziećmi uważano za problemy społeczne. To, że rozwijająca się jednostka potrzebuje miłości, współczucia i zrozumienia (a także wiktu i opierunku), traktowano jak oczywistość niegodną uwagi lekarzy. Jeśli w ogóle wypowiadali się oni w kwestii gwałtu czy kazirodztwa, to z reguły w odniesieniu do antropologii, mitów lub w rozważaniach na temat nieuświadomionych fantazji. Freud, omawiając histerię, pisał, że gwałt to „poważna trauma”, która „niedojrzałej dziewczynce za jednym zamachem pokazuje całą brutalność żądzy seksualnej”. Jednak w gabinetach terapeutów okazywało się, że nawet trywialne przeżycie – jak choćby czułe pogładzenie dłoni czy poklepanie kolana pod stołem – może u niektórych młodych dziewcząt wywoływać traumę równie silną jak brutalny gwałt u innych. 

Prawdziwe zdarzenia, obserwowalne, możliwe do udokumentowania, były zmieniane przez pamięć i ukrywały się za emocjami, analitycy mieli więc do czynienia z „doświadczeniami” pacjentek. Głównym materiałem terapeutycznym są z reguły wspomnienia pacjenta oraz odgrywane i odtwarzane treści (wyjątek stanowią tu terapia dziecięca albo napady manii, kiedy psychiatra musi zebrać wywiady z krewnymi lub świadkami). Psychoanaliza skupia się na tym, w jaki sposób umysł zarządza relacją między rzeczywistością wewnętrzną a zewnętrzną. Krzywdy, reakcje jednostki na ciosy wymierzone przez życie, znaczenia, jakie zostały temu nadane – oto przedmiot terapii. William D. Mosher referował w 1992 roku na spotkaniu Amerykańskiego Towarzystwa Psychoanalitycznego, że w latach 1920–1986 w anglojęzycznych czasopismach poświęconych psychoanalizie ukazało się zaledwie dziewiętnaście artykułów zawierających wzmiankę o molestowaniu seksualnym lub kazirodztwie. A przecież zjawiska te nie pojawiły się dopiero w latach osiemdziesiątych. Najwyraźniej lekarze umysłów uważali jednak, że należy pozostawić je pracownikom socjalnym, policjantom i politykom – słowem, przedstawicielom instytucji zajmujących się utrzymywaniem porządku w społeczeństwie i działających w sferze rzeczywistych faktów, a nie znaczeń generowanych przez umysł na podstawie rozmaitych zdarzeń czy zaburzeń życia wewnętrznego. 

Dopiero w ostatnich dekadach XX wieku za sprawą splotu kilku czynników priorytety lekarzy umysłów zmieniły się, i to radykalnie, a przemoc seksualna wysunęła się na pierwszy plan. Zachód ogarnęła wówczas tendencja do poszukiwania indywidualnych rozwiązań problemów o charakterze społecznym czy politycznym. Przykładowo, biedę i niedostatek zaczęto rozpatrywać w kategoriach tożsamości i jednostkowych kompetencji. Zmienił się też przyjęty podział na profesje o odrębnych przedmiotach zainteresowania. Terapia za pomocą rozmowy znalazła zastosowanie w pracy socjalnej, psychiatrii socjalnej, psychologii klinicznej, psychoterapii, psychoanalizie i psychiatrii, toteż granice się rozmyły. Szczególny problem wystąpił w Ameryce, gdzie zerwaniu uległ związek psychoanalizy z psychiatrią. Analitycy musieli zainteresować się innymi formami terapii mówionej, by zapewnić sobie podaż pacjentów. Świat psychiatrii stworzył sobie nowe rusztowanie, a mianowicie kategorie z Kryteriów diagnostycznych za- burzeń psychicznych (DSM), pozwalające zaspokoić biurokratyczne potrzeby ubezpieczycieli oraz służb socjalnych. 

Kobiety zawsze stanowiły nieco ponad połowę pacjentów. One także się zmieniły. Wyzwolenie i feminizm doprowadziły do transformacji seksualności i jej ponownej problematyzacji. Ruch kobiecy wskazał źródła zła. Nie brało się ono wyłącznie z kulturowych wymagań co do wyglądu i sposobu doświadczania własnego ciała, lecz także z jego fizycznej penetracji – a więc z postępowania mężczyzn. Gwałt i inne formy przemocy seksualnej bardzo wcześnie nabrały znaczenia dla ruchu wyzwolenia kobiet. Początkowo skupiano się na gwałcie dokonywanym przez nieznajomych, na brutalnych napaściach, szybko jednak doszły też gwałty popełniane na randce, przez „chłopców z sąsiedztwa” oraz w sferze od zawsze najlepiej znanej kobietom, czyli w patriarchalnej rodzinie. 

Ruch kobiecy podjął więc tematy bicia żon, pornografii oraz molestowania seksualnego kobiet i dzieci. W latach osiemdziesiątych stopniowo sprawy te stawały się ważniejsze niż kwestie dotyczące równości społecznej i równości płci, na których skupiano się wcześniej, jak choćby prawo do antykoncepcji i aborcji, wolność seksualna i wolność pożądania. Ta ostatnia – ściśle wszak spleciona z psychoanalizą – pozo- stała wizytówką francuskiego feminizmu długo po roku 1968. Na przy- kład członkinie grupy Psy et Po (Psychanalyse et Politique), wpisującej się w ten sam nurt co teoria lacanowska i poststrukturalizm, postulowały stworzenie nowego, feministycznego języka, zakorzenionego w histerii. We Francji feministki przypuściły atak przeciwko zorganizowanym systemom wiedzy (które od zawsze wykluczały kobiety), pokazując, że znaczenia są uwikłane w hierarchie władzy stawiające męski rozum na piedestale. 

O ile jednak podobne idee krążyły w świecie akademickim, o tyle nie przedarły się do wyobraźni zwykłych ludzi tak skutecznie, jak problem gwałtu i przemocy. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych część ruchu kobiecego w Wielkiej Brytanii i Ameryce, głośno wyrażająca swoje opinie, upodobniła się pod względem przekazu do wiktoriańskich grup aktywistycznych zabiegających o poprawę obyczajów, z których skądinąd wyrosła jedna z pierwszych gałęzi feminizmu. Według światopoglądu nowej brygady moralnej seks z łatwością przeradzał się w gwałt. Mężczyźni, agenci patriarchatu, nie byli postrzegani jako kochankowie, a co dopiero ojcowie i mężowie, lecz raczej jako sprawcy przestępstw seksualnych, pornograficzni drapieżcy. Z początku skupiano się na zbrodniach przeciwko kobietom, lecz na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych status ofiar przypadł też dzieciom i młodym dziewczętom. W ramach budowania świadomości zaczęto obnażać przemoc, przełamywać milczenie, by zmienić stan obecny i przyszły. Wkrótce, za sprawą pamięci, uległo to wypaczeniu i zmieniło się w zbiorowy akt oskarżenia. Feminizm zrodził politykę tożsamości, ta jednak odarła go z postulatu zmiany. Tworzenie tożsamości oznaczało nie tylko elastyczną maskaradę, nie tylko wypróbowywanie rozmaitych elementów i naginanie reguł związanych z płcią, eksplorowane przez teoretyków postmodernizmu. Wymagało też spojrzenia wstecz, ku sferze, w której dawało się zna- leźć przyczyny późniejszych nieszczęść. Narracja, leżąca u podstaw wspólnej tożsamości kobiet, nie dotyczyła już odtąd wyzwolenia, lecz krzywd i przemocy. 

Zapożyczając wątki i nastrój z historii Holokaustu i narracji o niewolnictwie, kobiety odnalazły swoją tożsamość w dawnych traumach i nieszczęściach. Właśnie owe traumy i nieszczęścia spowodowały ich choroby, które stały się wręcz osiągnięciem, dowodem odwagi. Judith Herman, wpływowa psychiatrka, nazwała histerię „nerwicą frontową w wojnie płci”. Nastąpił swoisty powrót polityki schyłku XIX wieku: kobiety znów stały się zranionymi istotami. Trauma wzywała je do działania. Psychoterapia, często praktykowana przez kobiety terapeutki, była znakomitą odpowiedzią na to wezwanie, a zarazem pomogła ukształtować nową, wrażliwą kobietę uwięzioną w kruchym ciele, w pułapce złego (odtworzonego w pamięci) seksu, kobietę, którą ponownie zinfantylizowano. Zaznane przez nią „molestowanie” i krzywdy rozszerzono też na dzieci. Kobiety, które doświadczyły w dzieciństwie przemocy seksualnej i zdołały dojść do siebie, zaczęto określać słowem „survivors”, dla podkreślenia faktu, że przeżyły.