„Kobiece sprawy” w tekstach piosenek polskich raperek – Patrycja Bilińska

Raperki i raperzy. Różnice w kreowaniu rzeczywistości

Autorka: Patrycja Bilińska

Warszawska Firma Wydawnicza, 2012

„Kobiece sprawy” w tekstach piosenek polskich raperek
Patrycja Bilińska

„(…) choć nie jestem feministką/mówię o kobiecych sprawach.” Ania Sool, MC

W XIX wieku twórczość powieściopisarska kobiet traktowana była jako „wyzwanie, naruszenie normy społecznej, zlekceważenie nakazu […] bunt”, a ponadto zerwanie z tradycyjnym podziałem ról między kobietą a mężczyzną1. Tymczasem pisarstwo mężczyzn zawsze uznawane było za fakt oczywisty.2Podobna sytuacja obserwowana jest w hip – hopie. Jest on stereotypowo już utożsamiany z mężczyznami, a rapujące kobiety, stanowiące margines tego rodzaju muzyki, są ignorowane i niekiedy nawet lekceważone. Tymczasem to kobiety wprowadzają do hip – hopu nową jakość – i nie mam na myśli formy czy stylu, ale treść przekazu – wbrew pozorom – znacząco różniącą się od męskiej. Zgodzę się ze słowami Andrzeja Zwolińskiego, że „Bez względu na to, jaką aktualnie pełni rolę kobieta w społeczeństwie, wszędzie wnosi ona odmienne od męskiego spojrzenie na świat i życie”.3

Same raperki zauważają odmienność swojej twórczości. WdoWa parafrazując popularny tytuł książki Johna Graya, rapuje, iż raperzy są z Ziemi, raperki z Marsa [WdoWa, Kim jest WdoWa?), czym uwypukla różnicę w dualistycznym świecie rapu. Różnica ta polega głównie na podejmowaniu innych, nowych tematów i ujęciu „starych” – męskich w nowy sposób. Raperki podkreślają jednocześnie, że ich rap nie ustępuje jakością rapowi męskiemu. WdoWa wyznała, że nigdy nie zgodziłaby się zarapować o tym, że „moje ziomy siedzą, ja handluję herą i walę browar z puszki na klatce”4, czym wskazała na jedną ze znaczących różnic tematycznych w kobiecym i męskim hip-hopie. 5

Zanim odpowiem na pytanie, o czym rapują polskie kobiety, warto zacząć od kwestii – dlaczego to robią? Powodów jest kilka: dla wzbudzenia szacunku u mężczyzn, zazdrości u innych kobiet, dla sławy (niekoniecznie komercyjnej), zysku (!), spełnienia twórczego oraz najważniejsze – z obowiązku społecznego. Raperka, niczym romantyczny poeta, pełni misję społeczną, a jej rap ma – w jej mniemaniu – moc równie wielką jak romantyczna poezja. Raperka opowiada się po stronie, szeroko rozumianych, nizin społecznych i … kobiet. Ten typ ekspresji artystycznej bywa określany jako zaangażowany przekaz przeplatany rozrywką [Ania Sool, MC]. Paresłów rapuje: Więc pozwól mi mówić, przez rap uczyć ludzi [Paresłów, Ironia], czym wskazuje na cel swojej twórczości. Raperki starają się wpływać na poglądy innych ludzi, doradzają, zwracają uwagę na problemy, a także pobudzają do działania. WdoWa przekonuje do korzystania z życia i zaprzestania bezcelowego narzekania:Nie mam hajsu, rodziny, nic się nie układa/Nie mam domu, ani ziomów i pieprzony bałagan/K…a błagam, rusz tyłek, za chwilę skończysz oddychać/I nie będzie cię nawet w końcowych napisach/Jak nie dzisiaj, to kiedy? jak nie teraz to nigdy/Jesteś bystry, to idź z tym nie tracąc charyzmy [WdoWa, Iść]. Raperka jest niczym doradca życiowy lub trener, pobudzający zawodnika do zwycięstwa.

Raperki poruszają tematy charakterystyczne dla literatury kobiecej i feministycznej. Przedmiotem zainteresowania stała się ich własna cielesność i w tym kontekście uwagi wartościujące dotyczą aborcji [Ania Sool, Aborcja], odchudzania, niezadowolenia ze swojego wyglądu, diety [Ania Sool, Kolejny gram], niedoceniania kobiet w pracy i w domu [WdoWa, Zbyt dobra] itp. Rady najczęściej skupiają się wokół relacji kobieta – mężczyzna. WdoWa przestrzega przed trwaniem w związkach z mężczyznami, którzy nie szanują kobiet, nie dostrzegają ich wartości i wybierają towarzystwo kolegów. Podsumowaniem jest rada: Zanim znów go zapytasz, zanim znów uklękniesz/Pamiętaj by cierpieć z wdziękiem damy wielkiej/Nie jesteś dla niego zbyt dobra/To nie jesteś po prostu dla niego [WdoWa, Zbyt dobra II]. Niektóre piosenki mają na celu dowartościowanie kobiecego rodu i wskazanie, że bez mężczyzny życie jest możliwe i – być może – lepsze. WdoWa rapuje Jesteś diamentem w piasku, różą na blokowiskach (…) Jesteś księżniczką i traktuj siebie w tych kategoriach/Jesteś piękna, niezależna, młoda i dobra [WdoWa, Zbyt dobra]. Takie słowa dowartościowania mają pomóc innym przedstawicielkom tej płci w podejmowaniu ważnych życiowych decyzji.6

O sobie raperki wypowiadają się w samych superlatywach. Są pewne siebie, podkreślają własną samodzielność i samowystarczalność: chcecie nas mieć/Ale nie trzeba nam facetów do szczęścia [Lilu, Kobiety]. Czują się lepsze od mężczyzn (jestem lepszą częścią tego świata/bo tylko ja mogę dać wam dziecko [Ania Sool, Babę zesłał Bóg]), sprawują nad nimi władzę (mamy wielką łatwość/w obracaniu sobie mężczyzn wokół palca [Ania Sool,Babę zesłał Bóg]).

Wiele kobiecych tekstów hiphopowych ma wydźwięk feministyczny, zawiera słowa krytyki odnośnie całego męskiego rodu, przypisując jednocześnie kobietom duże zasługi w wielu dziedzinach: gdyby nie kobiety, ludzie by nie zeszli z drzewa [Ania Sool, Babę zesłał Bóg], jednocześnie domagając się sentymentalnego uwielbienia i traktowania jak obiekt sacrum: kobieta, to dzieło Boga, tak wspaniałomyślne że powinieneś mu dziękować,/że ją chciał wymyśleć/nie traktuj mnie tylko fizycznie, to jest tragiczne/boska istota, więc postrzegaj mnie jak relikwię [Ania Sool, Babę zesłał Bóg].

Kobieta w dziejach kultury postrzegana jest zawsze jako potencjalna lub aktualna matka.7 Raperki poruszając temat rodziny, chcąc nie chcąc, wypowiadają się zatem z pozycji osoby, która została biologicznie przeznaczona do macierzyństwa. Psychika kobiety jest bowiem „sprzęgnięta z macierzyństwem”, zgodnie z tezą Andrzeja Zwolińskiego.8 Rodzina przedstawiana jest w piosenkach raperek jako zagrożenie dla kobiety.

W piosence Aborcja Ania Sool wydaje się być rzeczniczką feminizmu radykalnego9. Raperka stara się udowodnić, że aborcja jest przejawem wolności kobiety. Zwraca uwagę na dążenie Kościoła i państwa do zwiększenia liczby wiernych/obywateli, które nie przekłada się na realną politykę prorodzinną. W ostrych słowach domaga się prawa wyboru do decydowania o sobie. Stosując argumenty typu: co jest lepsze/Zabić płód czy skazać go na ciężki los w getcie, kreuje Polskę na kraj ograniczony, w którym ludzie żyją w tak poniżających warunkach, że lepiej zabić nowego człowieka niż pozwolić mu żyć w tym getcie. Wprawdzie Ania Sool nie rapuje o ograniczeniach społecznych i politycznych, jakie niesie macierzyństwo, ale argumenty dotyczące możliwości decydowania o własnym ciele zbliżają ją znacznie do feministycznych dążeń. Zwraca uwagę na wielką odpowiedzialność związaną z wychowaniem dzieci. Rapuje: rodzicielstwo to coś więcej niż przytulanie i karmienie piersią [Ania Sool, Aborcja] czy w innej piosence: Dobrze się zastanów zanim wydasz dziecko na świat/Szkoda psuć mu życie, jeśli nie dasz mu szans na start/Nie ma lekko, to fakty, ale często to widzę/Spieprzone życie dzieciom fundują ich rodzice [Ania Sool, Historie]. Trudności w wychowaniu dzieci są spowodowane zatem przez państwo bez przyszłości. Aby uwypuklić ten problem, raperki przedstawiają w swych piosenkach tylko nieszczęśliwe, biedne rodziny, uświadamiając gorzką prawdę, iż bieda jest dziedziczna.

Z analizy kobiecych tekstów piosenek hiphopowych wyłania się obraz pewnej siebie raperki, pragnącej panować nad mężczyznami swoimi zdolnościami w tworzeniu rymów, urodą, wdziękiem i sprytem. Kobiety te zaprzeczają tradycyjnemu stereotypowi kobiety, podkreślając swoją niezależność i samowystarczalność. Dostrzegając kryzys wartości współczesnego świata, podejmują rolę wyroczni moralnej i doradcy kobiet. Świat wartości raperek oscyluje wokół prawdy, dobra, muzyki, kobiecości i upragnionej podświadomie miłości.

Więcej na temat rapujących kobiet oraz porównanie ich rapu do męskiego znajdziesz w książce – Patrycja Bilińska „Raperki i raperzy – różnice w kreowaniu rzeczywistości”.

1 K. Kłosińska, Ciało, pożądanie, ubranie – o wczesnych powieściach Gabrieli Zapolskiej, Kraków 1999, s. 8-9.
2 Tamże, s. 11.
3 A. Zwoliński, Seksualność w relacjach społecznych, Kraków 2006., s. 79.
4 eMCeeM, MC musi być elastyczny – wywiad z Wdową, http://www.hip-hop.pl/teksty/projector.php?id=1131374734 [dostęp: 15 maja 2009].
5 P. Bilińska, Raperki i raperzy – różnice w kreowaniu rzeczywistości, Warszawa 2012
6 P. Bilińska, dz. cyt., s. 109 – 110
7 A. Zwoliński, dz. cyt., s.79.
8 Tamże, s. 79-80.
9 Feminizm radykalny krytykuje macierzyństwo, widząc w nim przyczynę bezrobocia kobiet, ich nieobecności w rządzie czy na wysoko opłacanych stanowiskach.