FAŁSZ

Fałsz: Sprawcami przemocy seksualnej są najczęściej osoby znane osobie pokrzywdzonej. Nie ma jednak znaczenia ich status społeczno-ekonomiczny (Kantar, 2019), pozycja zawodowa, wiek, wykształcenie czy miejsce zamieszkania (Piotrowska, Synakiewicz, 2011). Oczywiście, zdarza się, że aktów przemocy seksualnej dopuszczają się osoby z zaburzeniami psychicznymi lub pochodzące ze środowisk dysfunkcyjnych, ale nie tylko takie osoby są agresorami. Sam fakt, że ktoś stosuje przemoc wobec drugiej osoby nie oznacza, że jest osobą chorą psychicznie (Paszkiewicz, b.d.).

FAŁSZ

Sprawcami przemocy, w tym przemocy seksualnej, najczęściej są mężczyźni znani pokrzywdzonej – partner, mąż, były partner, członek rodziny lub inny znajomy. Wg raportu Fundacji STER (Grabowska, Grzybek, 2016) nawet 85% sprawców przemocy seksualnej to byli i obecni partnerzy. Potwierdzają to nie tylko polskie dane – amerykańska organizacja RAINN informuje, że 8 na 10 sprawców przemocy seksualnej jest znanych osobie pokrzywdzonej (RAINN, b.d.).

FAŁSZ

Sprawcę przemocy seksualnej motywuje agresja i chęć wyżycia się (Kowalczyk, 2014), jak również pokazanie siły, sprawowanie kontroli, potrzeba władzy i dominacji, niekiedy również sadyzm, a seks jest tylko narzędziem wykorzystanym do skrzywdzenia drugiej osoby i zaznaczenia swojej pozycji (Wysocka-Pleczyk, Passowicz, 2005). Gwałt nie jest skutkiem silnego, niemożliwego do skontrolowania popędu, lecz decyzją sprawcy o podjęciu takiego działania.

FAŁSZ

Kobiety również mogą być sprawczyniami przemocy, jednak są nimi zdecydowanie rzadziej niż mężczyźni. Przykładowo policyjne statystyki dotyczące przemocy domowej z 2024 r. (Policja, b.d.) pokazują, że mężczyzn stosujących przemoc było 52 411, a kobiet – 8 124. Pokrzywdzone przez kobiety są najczęściej dzieci (Barros, Fernandes, 2020).

FAŁSZ

Kobiety są najbardziej narażone na przemoc seksualną w związkach i w bliskich relacjach (Grabowska, Grzybek, 2016).

Gwałt w polskim prawie jest przestępstwem zagrożonym karą więzienia (Ustawa, 1997, art. 197 i nast.) – dotyczy to również aktów przemocy w związkach formalnych i nieformalnych.

Przemoc seksualna w związku może być trudniejsza do nazwania z uwagi na fakt, że jej sprawcą jest osoba bliska. Strach przed ujawnieniem przemocy w związku ma dwa główne powody: obawę, że nikt nie uwierzy osobie pokrzywdzonej, oraz występowanie różnych form zależności od sprawcy przemocy (Kawińska, 2023).

FAŁSZ

Osoba pokrzywdzona przemocą seksualną może zachowywać się w dowolny sposób i nie zmienia to faktu, że doświadczyła przemocy. Istnieje jednak powszechne przekonanie, że osoba pokrzywdzona powinna się zachowywać w określony sposób. Tzw. mit idealnej ofiary (StrongHearts Native Helpline, b.d.) to niebezpieczne i silnie zakorzenione społeczne przekonanie, że powinna być ona słaba, ale też nieskazitelna, zaangażowana w jakąś szanowaną działalność, pokrzywdzona przez kogoś, kogo łatwo nam uznać za przestępcę, który powinien być także osobą jej obcą. To nierealistyczne wymagania, które wykluczają zdecydowaną większość pokrzywdzonych i stawiają je poza marginesem, odmawiając im prawa do uznania i sprawiedliwości.

Przekonanie, że „prawdziwe” pokrzywdzone napaścią seksualną stawiają opór, jest nierozerwalne od mitu, że „idealne” lub „prawdziwe” osoby pokrzywdzone mogą udowodnić swój status ofiary i potwierdzić wiarygodność swoich oskarżeń o gwałt, wykazując, że stawiały opór wobec napaści i że ich opór przybrał społecznie oczekiwaną formę, najlepiej energicznej fizycznej walki (Randall, 2010).

Pokrzywdzone osoby różnie reagują na napaść seksualną, bardzo wiele (nawet 70%) (Dhawan, Haggard, 2023) doświadcza tzw. zamrożenia. Oznacza to, że osoba zamiera, nie broni się w sposób aktywny (nie krzyczy, nie kopie, nie wyrywa się, nie próbuje uciekać, nie stawia innego oporu), często nawet nie mówi „nie”, ale nie oznacza to, że nie doszło do przemocy seksualnej. Zgoda na kontakt seksualny musi być wyrażona, a nie domyślna.

FAŁSZ

Tylko wyrażenie zgody na seks (słowem, gestem, aktywnością lub w inny sposób) jest otwarciem furtki do kontaktu seksualnego. Jeśli nie było zgody, nie możemy mówić o konsensualnym seksie. Nie ma jednej, „prawidłowej” reakcji na gwałt. Niektóre osoby będą próbowały uciekać lub się bronić. Jednak wiele osób w czasie gwałtu (nawet 70%) (Dhawan, Haggard, 2023) reaguje tak zwanym zamrożeniem, czyli zamarciem. Jest to naturalna reakcja, która pomaga osobie poddanej ekstremalnemu stresowi przetrwać tę sytuację i może pomóc uniknąć eskalacji przemocy (Adamiak, 2024).

FAŁSZ

Bardzo niewiele osób, które doświadczyły przemocy seksualnej, zgłasza ten fakt na policję. W Polsce wg raportu Fundacji STER jest to ok. 8% kobiet (Grabowska, Grzybek, 2016). Przegląd światowych badań wykazuje, że liczba ta waha się między 1% a 28% (Łyś, 2015). Na decyzję, czy zgłosić, czy nie, może wpłynąć wiele czynników, m.in. to, czy system jest dla pokrzywdzonej godny zaufania. Większość pokrzywdzonych bardzo szybko wie, czy chce zgłosić gwałt policji, czy nie. Są jednak osoby, które potrzebują czasu na podjęcie takiej decyzji, i nie zmienia to ich doświadczenia.

FAŁSZ

Jeśli ktoś doświadczył jakiejś krzywdy lub szkody, np. ukradziono mu samochód, to naszą pierwszą myślą nie jest podejrzenie, że osoba kłamie, przesadza lub zmyśla. Kultura gwałtu i wiele fałszywych przekonań na temat tej formy przemocy i pokrzywdzonych sprawiają, że osoby pokrzywdzone z automatu są traktowane jako niewiarygodne, a ich wersja wydarzeń jest kwestionowana. Osoba pokrzywdzona gwałtem, pod wpływem przeżycia ekstremalnego stresu, może nie pamiętać wszystkich szczegółów zdarzenia. Nie oznacza to jednak, że kłamie. Ponadto procedura karna w przypadkach dotyczących gwałtu często bywa retraumatyzująca dla pokrzywdzonych. Dodatkowo, zdecydowana większość spraw o gwałt jest w Polsce umarzana (Czerniak, 2024).

FAŁSZ

Decyzję o tym, czy kogoś zgwałcić, podejmuje wyłącznie sprawca. Zachowanie, strój, makijaż czy stan upojenia osoby pokrzywdzonej to jego wymówki, a nie prawdziwe czynniki.

Fałszywym jest także przekonanie, że strój odsłaniający ciało prowokuje do gwałtu. W 2020 r. w Warszawie odbył się „pokaz mody”, na którym prezentowane były ubrania, w których kobiety zostały zgwałcone. Były to różnorodne stroje, wśród nich stroje imprezowe, ale też jeansy, swetry, piżamy, dresy (Kubis, Szukalska, 2020). Można znaleźć także galerie online zdjęć ubrań, w których kobiety zostały zgwałcone (Dove Center, 2025).

FAŁSZ

Każda osoba, bez względu na płeć, może doświadczyć przemocy seksualnej. Za zdecydowaną większość przemocy seksualnej wobec mężczyzn odpowiadają inni mężczyźni (A.G., 2010).

FAŁSZ

Historia życia seksualnego osoby, która doświadczyła gwałtu, nie ma znaczenia. Mogła dowolną liczbę razy zgodzić się na kontakt seksualny z daną osobą, ale kiedy nie wyraziła zgody i została do niego przymuszona, jest to gwałt. Warto przypomnieć, że do największej liczby gwałtów dochodzi w stałych związkach i najbliższych relacjach (Grabowska, Grzybek, 2016).

FAŁSZ

Gwałt i inne formy przemocy są w polskim prawie przestępstwem. Jeśli osoba pokrzywdzona decyduje się je zgłosić, to korzysta ze swojego prawa. W czasie postępowania karnego ma prawo być traktowana zgodnie z obowiązującymi procedurami oraz z należytą godnością, empatią i profesjonalizmem. Fałszywe oskarżenia wynoszą zaledwie kilka procent wszystkich zgłoszonych przypadków, kilkukrotnie mniej niż w przypadku innych rodzajów przestępstw (Moskovska, 2021).

FAŁSZ

Osoba pokrzywdzona nigdy nie jest winna, że ktoś zastosował wobec niej przemoc. To zawsze sprawca podejmuje decyzję o zastosowaniu przemocy wobec drugiej osoby. Warto dodać, że kobiety najczęściej doświadczają gwałtów ze strony osób, które znają, i w miejscach, w których mieszkają lub które znają (Grabowska, Grzybek, 2016). Do gwałtów może dochodzić także w ciemnej bramie, nieoświetlonym parku czy w lesie, jednak są to zdecydowanie rzadsze przypadki. Wówczas także pokrzywdzone nie są winne.

FAŁSZ

Utrzymywanie kontaktu ze sprawcą przemocy nie unieważnia faktu, że zastosował on przemoc. Gwałt jest wydarzeniem traumatycznym, które osoby pokrzywdzone na różne sposoby próbują przepracować. To jest normalne, że są zdezorientowane lub w szoku. W sytuacji, gdy naruszenia dopuściła się osoba bliska, mogą one chcieć utrzymywać kontakt, by zrozumieć, co się wydarzyło.

FAŁSZ

Prawa nie można stosować wybiórczo. Jeśli sprawca dopuścił się gwałtu, powinien ponieść karę. Wielu gwałcicieli to seryjni sprawcy (RAINN, b.d.), którzy stosowali przemoc kilku- lub wielokrotnie – wobec jednej lub wielu osób. Zastosowanie kary ma więc również wymiar prewencyjny – może uchronić kolejne osoby przed atakiem.

Zawarty w tym micie sposób myślenia bywa niestety stosowany przez sądy czy prawników. Znane i opisane są tego rodzaju sprawy z USA (Miller, 2021), Belgii (Wąsik, 2025), ale także z Polski (Staśko, Wieczorkiewicz, 2020).

FAŁSZ

Gwałtem jest każdy seks bez zgody. Polskie prawo uznaje za gwałt stosunek seksualny, do którego doszło w wyniku zastosowania przemocy, groźby, podstępu lub w inny sposób mimo braku zgody (Ustawa, 1997, art. 197). Nie musi więc dojść do zastosowania siły, aby dany akt uznać za gwałt. Co więcej, nie musi nawet dojść do penetracji – np. wymuszony stosunek oralny również jest gwałtem.

FAŁSZ

Do gwałtów najczęściej dochodzi w miejscach znanych osobie pokrzywdzonej, w tym w jej miejscu zamieszkania (Grabowska, Grzybek, 2016). Zdarzają się sytuacje, kiedy gwałtu dokonuje nieznany sprawca w miejscu typu brama, park czy las, jednak są to zdecydowanie rzadsze sytuacje. Należy podkreślić, że kobiety mają prawo czuć się bezpiecznie wszędzie i nie jest ich winą, że ktoś stosuje wobec nich przemoc bez względu na to, gdzie i o której przebywają.

FAŁSZ

Gwałtu doświadczyło 22% kobiet w Polsce, a próby gwałtu 23% kobiet (Grabowska, Grzybek, 2016). Powszechność tego doświadczenia dowodzi, że każda kobieta jest narażona na przemoc seksualną bez względu na to, jaki styl życia prowadzi. Życiowe wybory kobiet nie powinny być podporządkowane unikaniu ryzyka, że ktoś je zgwałci. Szukanie sposobu na uniknięcie wszelkiej przemocy seksualnej to droga donikąd. Aby nie było gwałtów, sprawcy musieliby przestać gwałcić.

FAŁSZ

Seksualność to bardzo ważna część naszego życia i naszej ekspresji. Bywa tak, że częścią gry wstępnej albo języka w życiu seksualnym osób jest odgrywanie niedostępnej, którą trzeba zdobyć, przekonać, przełamać lody… Najczęściej jednak, jeśli osoba na propozycję seksu odpowiada negatywnie, to należy traktować to dosłownie: osoba nie ma ochoty na seks. Jeśli z jakiegoś powodu nie mamy pewności, jakie są prawdziwe intencje i potrzeby drugiej osoby, lepiej o nie dopytać, niż kogoś skrzywdzić.

FAŁSZ

Jeśli osoba nie wyraziła zgody – werbalnie, gestem, mimiką lub w inny sposób – to znaczy, że zgody nie było. A seks bez zgody jest gwałtem. Nie ma obowiązku mówić „stop”, „nie” czy „nie chcę”. Zgoda nie jest domyślna – musi zostać wyrażona. Wyrażeniem zgody jest np. powiedzenie „tak”, „chcę”, „mam ochotę na…” albo niewerbalne sygnały (pokiwanie głową, gest zapraszający do kontynuacji), wówczas zyskujemy pewność, że osoba zgadza się na seks. Warto jednak zawsze ustalić, co osoby idące ze sobą do łóżka lubią w seksie, gdzie są ich granice, czy i jakie stosują zabezpieczenie itd.

FAŁSZ

W Europie w zależności od kraju liczba fałszywych oskarżeń o gwałt wynosi od 4% do 9%, w USA szacuje się ten odsetek między 2% a 10%. Należy jednak zauważyć, że zdecydowana większość gwałtów – ok. 90% – pozostaje niezgłoszona. Jeśli przyjmiemy, że 5% zawiadomień jest fałszywe, to w odniesieniu do liczby wszystkich gwałtów (tych zgłoszonych i niezgłoszonych), odsetek ten wynosi 0,005% (Belknap, 2010). Dla porównania w USA fałszywe oskarżenia mają miejsce w 70% niesłusznych skazań, najczęściej w sprawach o zabójstwo (Moskovska, 2021).

Należy dodać, że złożenie fałszywego zawiadomienia o przestępstwie jest przestępstwem, które podlega karze grzywny, ograniczenia, a nawet pozbawienia wolności do lat 5 (Ustawa, 1997, art. 238). Dla porównania za gwałt grozi kara od 2 do 15 lat pozbawienia wolności (Ustawa, 1997, art. 197).

FAŁSZ

Osoba pokrzywdzona przemocą nigdy nie jest winna temu, że ktoś zastosował wobec niej przemoc. Ten rodzaj sposobu myślenia to tzw. victim blaming, czyli obwinianie osoby pokrzywdzonej za to, że ktoś ją skrzywdził. Najczęściej istnienie tego sposobu myślenia i postępowania tłumaczy się zjawiskiem „wiary w sprawiedliwy świat”, czyli logiką „dobre rzeczy spotykają dobrych ludzi, a złe rzeczy – złych”. Jak pokazują badania, im bliższa relacja między sprawcą a pokrzywdzoną, tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia victim blamingu. Innymi słowy, osoby doświadczające gwałtu np. w małżeństwie są bardziej narażone na victim blaming niż osoby, które doświadczyły gwałtu ze strony nieznanego sprawcy (Gravelin, Biernat, Bucher, 2019).

FAŁSZ

Każda osoba ma prawo do realizowania swojej wolności seksualnej na własnych warunkach – dopóki nie stosuje przy tym przemocy wobec innych. Historia życia seksualnego kobiety i to, że była w relacjach z wieloma partnerami, nie ma znaczenia dla uznania, czy dany czyn był gwałtem. Kobieta może mieć tylu partnerów seksualnych, ilu chce, ale żaden z nich nie ma prawa jej zgwałcić. Jeśli któryś się tego dopuszcza, krzywdzi swoją partnerkę i popełnia przestępstwo.

FAŁSZ

Nasze zachowanie, postępowanie czy styl życia nie ochroni nas na 100% przed przemocą seksualną. Na przemoc narażona jest każda osoba. To, czy ktoś zastosuje wobec nas przemoc, czy nie, nie jest zależne od nas – zawsze jest to decyzja wyłącznie sprawcy.

FAŁSZ

Nikt nie prosi się o przemoc ani gwałt. Kobiety mają prawo czuć się bezpiecznie w każdej sytuacji. Bez względu na ich wygląd, ubranie, stan upojenia, sposób zachowania nikt nie ma prawa zgwałcić drugiej osoby.

FAŁSZ

Szacunkowo tylko 8% kobiet w Polsce zgłasza gwałt policji (Grabowska, Grzybek, 2016). Tak niski odsetek wynika z braku zaufania do instytucji, strachu przed obwinianiem, koniecznością tłumaczenia się, odpowiadania na upokarzające pytania czy przed podważaniem wiarygodności. Brak zgłoszenia na policję lub prokuraturę nie oznacza, że osoba nie doświadczyła gwałtu ani związanej z nim traumy.

FAŁSZ

Nie każdy gwałt zostawia widoczne ślady i obrażenia na ciele. Ich brak nie oznacza, że nie doszło do gwałtu. Polski kodeks karny uznaje następujące znamiona przestępstwa zgwałcenia: przemoc, groźba, podstęp lub inny sposób mimo braku zgody. Jeśli osoba pokrzywdzona ma w sobie gotowość na zgłoszenie przestępstwa, nawet jeśli nie doświadczyła obrażeń, ma prawo zgłosić gwałt policji lub pisemnie prokuraturze (Bzdyń i in., 2020).

FAŁSZ

Większość postępowań w sprawach o gwałt to postępowania poszlakowe. Każdy dowód, który świadczyłby o winie sprawcy, jest ważny w toku postępowania, jednak bardzo często kluczowym dowodem są zeznania osoby pokrzywdzonej (Bzdyń i in., 2020).

FAŁSZ

W polskiej procedurze karnej obowiązuje zasada domniemania niewinności podejrzanego/oskarżonego. Aby został skazany, oskarżyciel, czyli prokurator, musi dowieść jego winy. Osoba pokrzywdzona może mieć w procesie status oskażycielki posiłkowej, który daje dodatkowe uprawnienia, np. możliwość zadawania pytań świadkom lub składania wniosków dowodowych. Ciężar dowiedzenia, że doszło do przestępstwa, spoczywa po stronie oskarżającej, może więc być udziałem pokrzywdzonej (Bzdyń i in., 2020).

FAŁSZ

W Polsce skazanych na więzienie zostaje ok. 2% sprawców gwałtów (Staśko, Wieczorkiewicz, 2020). Część skazanych odbywa karę w zawieszeniu i nie trafia do zakładów karnych. Liczba ta jest taka mała, ponieważ bardzo niewiele kobiet zgłasza gwałt (ok. 8%) (Grabowska, Grzybek, 2016), a i tak większość z tych spraw (nawet 70-80%) jest umarzana (Czerniak, 2024). To, że sprawca gwałtu nie zostanie skazany, jest więc wysoce prawdopodobne i nie jest potwierdzeniem, że nie doszło do przemocy.

FAŁSZ

Gdyby system prawny w Polsce zawsze chronił osoby pokrzywdzone, to zdecydowanie więcej z nich decydowałoby się na zawiadomienie o przestępstwie. Niestety w Polsce ten odsetek jest bardzo niski (ok. 8%) (Grabowska, Grzybek, 2016), a nawet ta niewielka liczba spraw bardzo często nie kończy się skazaniem sprawcy, lecz większość z nich jest umarzana. Dodatkowo, osoby, które odważyły się złożyć zawiadomienie o gwałcie, często skarżą się, że były źle traktowane, ich sprawa była bagatelizowana, a nawet były odwodzone od jej zgłoszenia. Wiele z nich doświadczyło retraumatyzacji i victim blamingu, czyli obwiniania za to, że ktoś zastosował wobec nich przemoc.

FAŁSZ

Gwałtu doświadczyło 22% kobiet w Polsce, a próby gwałtu 23% kobiet (Grabowska, Grzybek, 2016). Powszechność tego doświadczenia dowodzi, że każda kobieta jest narażona na przemoc seksualną bez względu na to, jaki styl życia prowadzi. Życiowe wybory kobiet nie powinny być podporządkowane unikaniu ryzyka, że ktoś je zgwałci. Szukanie sposobu na uniknięcie wszelkiej przemocy seksualnej to droga donikąd. Aby nie było gwałtów, sprawcy musieliby przestać gwałcić.

FAŁSZ

Osoba pokrzywdzona przemocą nigdy nie jest winna temu, że ktoś zastosował wobec niej przemoc. Ten rodzaj sposobu myślenia to tzw. victim blaming, czyli obwinianie osoby pokrzywdzonej za to, że ktoś ją skrzywdził. Najczęściej istnienie tego sposobu myślenia i postępowania tłumaczy się zjawiskiem „wiary w sprawiedliwy świat”, czyli logiką „dobre rzeczy spotykają dobrych ludzi, a złe rzeczy – złych”. Jak pokazują badania, im bliższa relacja między sprawcą a pokrzywdzoną, tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia victim blamingu. Innymi słowy, osoby doświadczające gwałtu np. w małżeństwie są bardziej narażone na victim blaming niż osoby, które doświadczyły gwałtu ze strony nieznanego sprawcy (Gravelin, Biernat, Bucher, 2019).

FAŁSZ

Nasze zachowanie, postępowanie czy styl życia nie ochroni nas na 100% przed przemocą seksualną. Na przemoc narażona jest każda osoba. To, czy ktoś zastosuje wobec nas przemoc, czy nie, nie jest zależne od nas – zawsze jest to decyzja wyłącznie sprawcy.