TRIGGER WARNING: Materiały w tej bazie danych dotyczą przemocy seksualnej i mogą być stresujące dla osób z traumatycznymi doświadczeniami.

Niniejsza baza danych gromadzi starannie wyselekcjonowane materiały edukacyjne i informacyjne o przemocy seksualnej z myślą o podnoszeniu świadomości społecznej i wspieraniu osób pokrzywdzonych. Zasoby zostały podzielone na 5 głównych kategorii: książki, materiały do obejrzenia, miejsca w sieci, raporty oraz oficjalne wytyczne. W ramach każdej kategorii znajdziesz materiały skierowane do różnych grup odbiorców – osób pokrzywdzonych, ich bliskich oraz specjalistów/specjalistek zawodowo kontaktujących się z poszkodowanymi. 

Spis treści:

1. 1. Książki samopomocowe
   2. Książki psychoedukacyjne
   3. Literatura faktu – eseje, reportaże, autobiografie
   4. Raporty
   5. Do obejrzenia
   6. Miejsca w sieci
   7. Oficjalne wytyczne i poradniki dla instytucji – źródła polskie
   8. Oficjalne wytyczne i poradniki dla instytucji – standardy międzynarodowe

Książki

Psychoedukacyjne

Trauma. Od przemocy domowej do terroru politycznego (2020) – dr Judith L. Herman

Książka psychiatrki i badaczki, dr Judith L. Herman, łączy perspektywę kliniczną i społeczną, pokazując nieoczekiwane podobieństwa między indywidualnymi doświadczeniami przemocy a traumą na skalę publiczną, co pozwala zrozumieć mechanizmy traumy w szerszym kontekście politycznym. Autorka opracowała trzyetapowy model terapii obejmujący zapewnienie bezpieczeństwa, rekonstrukcję traumatycznych wspomnień oraz odbudowę więzi ze wspólnotą, ilustrując go studiami przypadków i historiami osób pokrzywdzonych. 

Strach ucieleśniony (2015) – Bessel van der Kolk 

Psychiatra, badacz i klinicysta, Bessel van der Kolk, łączy w swojej książce najnowszą wiedzę naukową o traumie z osobistymi doświadczeniami klinicznymi, prowadząc osoby czytające przez złożone procesy diagnozy, odkrycia neuronauki oraz różnorodne metody terapeutyczne w poszukiwaniu skutecznych sposobów uwolnienia się od traumatycznych przeżyć. Mimo przedstawionych trudnych historii autor przekazuje optymistyczne przesłanie o ludzkiej zdolności do mobilizowania wewnętrznych sił potrzebnych nie tylko do przetrwania, ale także do pełnego uzdrowienia z najbardziej przytłaczających doświadczeń. Dzieło to stanowi cenne źródło wiedzy zarówno dla specjalistów pracujących z traumą, jak i dla osób, które same doświadczyły jej skutków, oraz wszystkich pragnących głębiej zrozumieć mechanizmy ludzkiej psychiki.

Przemoc. Uraz psychiczny i powrót do równowagi (2002) – dr Judith L. Herman

Dr Judith Herman pokazuje w tej książce, że różne formy przemocy – od wojennej, przez seksualną, po polityczną – mogą prowadzić do podobnych, długotrwałych traum psychicznych. Autorka, łącząc doświadczenie kliniczne z głęboką analizą psychologiczną, przedstawia skuteczny model terapii osób pokrzywdzonych przemocą. Książka jest ważnym głosem uświadamiającym na temat społecznych skutków przemocy.

Zakochane w psychopatach. Jak się uwolnić od niszczącego związku i odzyskać równowagę (2018) – Sandra L. Brown

Książka psychoterapeutki i edukatorki, Sandry L. Brown, to przełomowa publikacja poświęcona kobietom, które były partnerkami mężczyzn z zaburzeniami osobowości, takimi jak psychopatia, socjopatia czy narcystyczne zaburzenie osobowości. Autorka, bazując na badaniach neurologicznych i doświadczeniach terapeutycznych, pokazuje, jak destrukcyjny wpływ mogą mieć takie relacje na psychikę partnerek – często prowadząc do zespołu stresu pourazowego. Publikacja nie tylko odsłania mechanizmy manipulacji i uwodzenia stosowane przez psychopatów, ale też daje konkretne narzędzia, by rozpoznać zagrożenie i rozpocząć proces leczenia.

Mężczyźni, którzy gwałcą. Psychologia oprawcy (2024) – A. Nicholas Groth, H. Jean Birnbaum

Książka analizuje psychologiczne mechanizmy przemocy seksualnej na podstawie 15-letnich badań klinicznych z udziałem ponad 500 sprawców. Przedstawia ona tezę, że gwałt jest objawem dysfunkcji psychologicznych i aktem desperacji wynikającym z niezdolności do budowania głębokich więzi emocjonalnych oraz radzenia sobie ze stresem życiowym. To pionierska praca, która zmieniła postrzeganie przemocy seksualnej i pozostaje podstawową lekturą dla specjalistów zajmujących się tą problematyką, choć zawiera drastyczne opisy rzeczywistych wydarzeń.

Prawda i odnowa. Wizje nowej sprawiedliwości według ocalałych (2025) – dr Judith L. Herman

To przełomowa książka specjalistki ds. zdrowia psychicznego, która wzywa do fundamentalnej zmiany systemu sprawiedliwości w kontekście przemocy seksualnej, szczególnie w świetle ruchu #MeToo. Autorka argumentuje, że konwencjonalny system prawny nie wspiera ofiar przemocy, i postuluje stworzenie alternatywnej wizji sprawiedliwości opartej na potrzebach poszkodowanych, a nie tylko na karaniu sprawców. Herman, opierając się na badaniach i historiach pokrzywdzonych, przedstawia podejście skupione na uzdrowieniu zarówno poszkodowanych, jak i całych społeczności, oferując nową perspektywę na sprawiedliwość w sprawach przemocy seksualnej.

Ciało pamięta. Psychofizjologia traumy i terapia osób po urazie psychicznym (2014) – Babette Rothschild 

Ciało pamięta łączy teorię naukową z praktyką kliniczną w zakresie terapii traumy, która przybliża, w jaki sposób ciało zachowuje utajoną pamięć traumatycznych zdarzeń wyrażającą się w objawach PTSD – koszmarach, flashbackach i reakcjach dysocjacyjnych. Autorka prezentuje innowacyjne zasady i techniki pracy z ciałem, gromadząc aktualną wiedzę na temat psychobiologii reakcji stresowej i umożliwiając klinicystom różnych dyscyplin zrozumienie genezy objawów osób pacjenckich oraz włączenie pracy somatycznej do praktyki. Książka, bogata w przykłady kliniczne, wypełnia lukę między odkryciami w psychofizjologii traumy a ich praktycznym zastosowaniem w leczeniu, oferując bezpieczniejsze metody terapii traumy, zwiększające integrację umysłu i ciała, co pozwala osobom po traumie odzyskać równowagę przy unikaniu długotrwałych dolegliwości somatycznych.

Książki

Samopomocowe

Odzyskać siebie. Pozytywny poradnik dla osób doświadczających przemocy seksualnej (2023) – Holly Richmond 

Holly Richmond, psychoterapeutka somatyczna i certyfikowana seksuolożka, napisała praktyczny przewodnik dla kobiet po traumie seksualnej, który pokazuje drogę do odbudowy życia pełnego radości, bliskości i przyjemności. Autorka oferuje konkretne narzędzia do odwstydzania doświadczeń, odbudowy więzi z ciałem, pracy z granicami i rozróżniania strachu od intuicji. 

Uleczyć traumę seksualną (2023) – Erika Shershun

Erika Shershun, licencjonowana psychoterapeutka i superwizorka, stworzyła użyteczny poradnik oparty na terapii somatycznej, który pomaga kobietom po traumie seksualnej odbudować poczucie bezpieczeństwa w ciele, wyznaczać zdrowe granice i radzić sobie z flashbackami, wstydem i lękiem. Książka łączy osobiste doświadczenie autorki z konkretnymi ćwiczeniami i technikami pracy z umysłem i ciałem, pokazując drogę od poczucia obcości we własnym ciele do odzyskania witalności i radości z życia.

Silna i wrażliwa. Przewodnik po wyznaczaniu granic (2022) – Nancy Levin

Coachka Nany Levin proponuje praktyczne ćwiczenia na asertywność – jak skutecznie odmawiać, dbając o swoje granice i potrzeby. Uczy wsłuchiwania się w siebie i analizowania swoich emocji.

Przemoc emocjonalna (2019) – Werner Bartens 

Przemoc emocjonalna jest niewidzialną, ale głęboko niszczącą siłą, która może występować w pracy, szkole, rodzinie czy związkach. Werner Bartens, lekarz i dziennikarz, wskazuje, że mimo trudności można się przed nią obronić, a kluczem do tego jest świadomość jej istnienia oraz zrozumienie jej konsekwencji dla zdrowia psychicznego i fizycznego. Książka oferuje przystępne porady i metody obrony przed tą formą przemocy, w oparciu o najnowsze badania.

Życie po traumie. Zeszyt ćwiczeń terapeutycznych (2020) – dr Dena Rosenbloom, dr Mary Beth Williams, Barbara E. Watkins 

Życie po traumie to propozycja ćwiczeń terapeutycznych przeznaczonych dla osób, które doświadczyły różnych form przemocy, wypadków, nagłej śmierci bliskich lub innych traumatycznych wydarzeń. Książka składa się z 8 rozdziałów i zawiera praktyczne ćwiczenia oraz kwestionariusze, które pomagają zrozumieć reakcje na traumę, odzyskać poczucie bezpieczeństwa, kontrolę nad życiem oraz odnaleźć sens i siłę w sobie. Publikacja jest napisana przystępnym językiem, dobrze skonstruowana i może służyć jako narzędzie do stopniowego powrotu do normalnego funkcjonowania po traumatycznych przeżyciach.

Ważne nawyki w sytuacjach stresu: Poradnik ilustrowany (2023) – Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)

Ten ilustrowany poradnik może być szczególnie pomocny dla osób po przemocy seksualnej w procesie radzenia sobie z traumą i jej skutkami. Przewodnik oferuje praktyczne, oparte na dowodach naukowych, strategie wspierania zdrowia psychicznego w sytuacjach wysokiego stresu, w tym tych wynikających z doświadczenia przemocy, i został stworzony z myślą o osobach w różnych trudnych sytuacjach życiowych.

Literatura faktu – eseje, reportaże, autobiografie

Mężczyźni objaśniają mi świat (2014) – Rebecca Solnit 

Rebecca Solnit, amerykańska eseistka, historyczka i działaczka feministyczna, wydała zbiór błyskotliwych tekstów na temat symbolicznej przemocy ze strony mężczyzn i emanacji patriarchalnego systemu, w którym funkcjonujemy.

Niewygodna (2024) – Patrycja Volny 

Niewygodna to odważna autobiograficzna opowieść córki Jacka Kaczmarskiego, która przełamuje tabu milczenia wokół przemocy domowej, opisując dorastanie z przemocowym, uzależnionym od alkoholu ojcem i wpływ tych traumatycznych doświadczeń na późniejsze relacje z mężczyznami. Autorka pokazuje mechanizmy, które zmuszają pokrzywdzone do ukrywania prawdy o przemocy, oraz długotrwały proces budowania siebie od nowa i walki o wolność od patriarchalnych wzorców znanych z dzieciństwa.

Gwałt w małżeństwie (2019) – Diana E.H. Russell

Ta książka to pierwsza pozycja na polskim rynku poświęcona gwałtowi małżeńskiemu z perspektywy społecznej i feministycznej, która, mimo że powstała w latach 80. i 90. w USA, pozostaje aktualna w kontekście polskim, ukazując, jak niewiele zmieniło się w postrzeganiu tej problematyki. Publikacja dokumentuje początki walki kobiet o uznanie zgwałcenia żony za przestępstwo oraz prezentuje wyniki pierwszego amerykańskiego badania tego zjawiska, stanowiąc przełomowy wkład w literaturę dotyczącą przemocy seksualnej i domowej.

Historia gwałtu (2010) – Georges Vigarello

Książka Georges’a Vigarella to pionierska analiza historyczna zmian w rozumieniu przemocy seksualnej i stosunku prawa do niej od epoki nowożytnej do współczesności, ukazująca, jak definicja tego przestępstwa ewoluowała wraz z przemianami społeczno-obyczajowymi. Vigarello, znany jako „historyk ciała”, pokazuje, w jaki sposób podejście do gwałtu odzwierciedlało szersze kwestie moralno-obyczajowe społeczeństw, w tym poglądy na miejsce kobiety w społeczeństwie, naturę prawa i rozumienie przestępstwa w ogóle. 

I już nigdy nie nazwę cię tatą. Gdy przemoc farmakochemiczna niszczy rodzinę. Dziennik córki Gisele Pelicot (2025) – Caroline Darian

To poruszające świadectwo Caroline Darian, córki Dominique’a Pelicota, która opisuje traumatyczne odkrycie, że jej ojciec przez lata odurzał matkę, Gisèle, i oddawał ją nieświadomą obcym mężczyznom. Caroline z niezwykłą odwagą opowiada o zniszczeniu rodziny przez tę okrutną zbrodnię, o próbach ochrony matki przy jednoczesnych zmaganiach z własnym lękiem oraz o wyzwaniach związanych z wyjawieniem synowi prawdy o dziadku.

Gwałt. Głos kobiet wobec społecznego tabu (2013) – Zofia Nawrocka

Ta książka to analiza społecznych i kulturowych mechanizmów otaczających przemoc seksualną, koncentrująca się nie na samym akcie gwałtu, lecz na systemowych reakcjach patriarchalnego społeczeństwa wobec pokrzywdzonych – od piętnowania i uciszania, przez dysfunkcyjne instytucje policji i sądownictwa, po kulturowe przekazy na temat przemocy i relacji płciowych. To krytyczna refleksja nad tym, jak kolektywnie tworzymy kulturę umożliwiającą przemoc seksualną i wtórną wiktymizację pokrzywdzonych.

Missoula. Gwałty w amerykańskim miasteczku uniwersyteckim (2018) – Jon Krakauer

Missoula Jona Krakauera demaskuje pozornie sielskie amerykańskie miasteczko uniwersyteckie jako miejsce systemowego lekceważenia przemocy seksualnej wobec studentek. Autor dokumentuje dramatyczne dysproporcje w wymiarze sprawiedliwości. Książka ukazuje, jak niewydolny system prawny, stereotypy społeczne i uprzywilejowanie sprawców (szczególnie sportowców) tworzą klimat bezkarności. Krakauer dowodzi, że problem Missouli nie jest odosobniony, lecz odzwierciedla szerszy wzorzec systemowej dysfunkcji w traktowaniu osób pokrzywdzonych przemocą seksualną w Stanach Zjednoczonych.

Raporty

Przełamać tabu. Raport o przemocy seksualnej (2016) – Magdalena Grabowska, Agnieszka Grzybek (red.)

Raport Przełamać tabu to kompleksowe badanie skali przemocy seksualnej wobec kobiet w Polsce, przeprowadzone po wprowadzeniu nowych przepisów w 2014 roku znoszących wnioskowy tryb ścigania gwałtu. Raport łączy badania ilościowe z narracjami kobiet i analizą funkcjonowania systemu ścigania, przełamując stereotypowe wyobrażenie o gwałcie jako incydentalnym zdarzeniu z udziałem nieznajomego sprawcy. To pierwsze tak szerokie badanie po reformie prawnej, które pozwala ocenić skuteczność nowego systemu ścigania i ochrony pokrzywdzonych przed wtórną wiktymizacją, ukazując „szarą strefę” przemocy domowej i rodzinnej jako strukturalny element społeczeństwa.

Dość milczenia. Przemoc seksualna wobec kobiet i problem gwałtu w Polsce (2011) – Joanna Piotrowska, Alina Synakiewicz (red.)

To złożona analiza problemu przemocy seksualnej w Polsce, która demaskuje pozorność rządowych działań antyprzemocowych i systemowe niedociągnięcia instytucji odpowiedzialnych za pomoc pokrzywdzonym. Publikacja obejmuje 14 rozdziałów autorstwa osób eksperckich, analizujących różne aspekty problemu – od skali zjawiska, przez działania rządu i rolę mediów w reprodukowaniu stereotypów, po psychologiczne konsekwencje gwałtu i sytuację poszkodowanych w postępowaniu karnym.

Doświadczenie molestowania wśród studentek i studentów. Analiza i zalecenia RPO (2018) – Adam Bodnar, Sylwia Spurek (red.)

Ten raport Rzecznika Praw Obywatelskich przedstawia wyniki pierwszego kompleksowego badania dotyczącego molestowania, molestowania seksualnego i przemocy seksualnej na polskich uczelniach wyższych. Wyniki jednoznacznie wskazują, że płeć jest kluczowym czynnikiem związanym z doświadczaniem molestowania i przemocy seksualnej, a istotną rolę odgrywają także relacje władzy i zwierzchnictwa w strukturach uczelni. Raport ma służyć wypracowaniu praktycznych rozwiązań prawnych i proceduralnych, które pomogą w identyfikowaniu i reagowaniu na te negatywne zjawiska w społeczności akademickiej.

EU gender-based violence survey (2024) – Eurostat, FRA, EIGE

Raport przedstawia kompleksowe wyniki unijnego badania przemocy ze względu na płeć, obejmującego wywiady z ponad 114 000 kobiet ze wszystkich 27 państw członkowskich UE. Dokument analizuje rozpowszechnienie różnych form przemocy wobec kobiet, w tym przemocy fizycznej, seksualnej oraz molestowania w miejscu pracy, ze szczególnym uwzględnieniem podziału na przemoc ze strony partnerów intymnych i innych sprawców. Badanie zebrało również dane dotyczące konsekwencji przemocy i kontaktów osób pokrzywdzonych ze służbami pomocowymi.

Do obejrzenia

Therapy in a nutshell 

Kanał psychoedukacyjny prowadzony przez terapeutkę, Emmę McAdam, z nagraniami o zdrowiu psychicznym, radzeniu sobie z PTSD i atakami panikami, terapii somatycznej.

Dr. Tracey Marks 

Kanał psychoedukacyjny doświadczonej psychiatrki z ćwiczeniami oddechowymi, sprawdzonymi metodami na budowanie odporności psychicznej i neurobiologii dotyczącej traumy.

Stories of Sharing… Support… Survival (2025) – Dublin Rape Crisis Centre 

Dublin Rape Crisis Centre, organizacja z 46-letnim doświadczeniem w pomocy osobom z doświadczeniem przemocy seksualnej, przygotowała poruszający materiał wideo, w którym osoby, które przeżyły traumę, oraz ich rodziny, dzielą się swoimi osobistymi historiami i cennymi spostrzeżeniami.

Our Time to Heal (2024) – Dublin Rape Crisis Centre 

Obejrzyj poruszające świadectwa trzech osób, które przeżyły przemoc seksualną, i dzielą się swoimi doświadczeniami oraz nadziejami na przyszłość. To film, który pokazuje nie tylko prawdę o przemocy, ale także siłę pokrzywdzonych i inspiruje do refleksji nad tym, jak każde z nas może przyczynić się do budowania społeczeństwa wspierającego osoby po traumie i nietolerującego przemocy seksualnej.

Serial Niewiarygodne (2019)

Niewiarygodne to miniserial Netflixa oparty na faktach. Serial ukazuje historię młodej kobiety, Marie Adler, której zeznania o zgwałceniu zostają uznane za niewiarygodne przez policję i system, co prowadzi do wycofania oskarżeń i wtórnej traumatyzacji. Produkcja w empatyczny sposób przedstawia zarówno perspektywę pokrzywdzonej, jak i pracę policjantek, które z taktem i profesjonalizmem prowadzą śledztwo, oferując widzom „bajkę o sprawiedliwości”, która rzeczywiście się spełniła. Serial jest cennym materiałem edukacyjnym pokazującym problemy systemowe w postępowaniu z poszkodowanymi oraz wzorcowe podejście do prowadzenia tego typu spraw.

Dokument Audrie i Daisy (2016)

Dokument ukazuje dramatyczne historie dwóch nastolatek – 15-letniej Audrie Pott i 14-letniej Daisy Coleman, które padły ofiarą przemocy seksualnej ze strony znajomych chłopców. Film pokazuje, jak system społeczny zawodzi młode osoby – podczas gdy rodziny udzielają wsparcia, szkoły, policja i rówieśnicy często stają po stronie oskarżonych, którzy są przedstawiani jako „niewinni chłopcy”. Media społecznościowe stają się narzędziem dalszej wiktymizacji dziewcząt, które zamiast wsparcia otrzymują kampanię nienawiści, co ilustruje społeczne wyparcie i niechęć do konfrontacji z faktem, że sprawcy mogą pochodzić z naszego najbliższego otoczenia.

Miejsca w sieci

Grupa na Facebooku Mała rzecz. Miłość i inne przemoce

Grupa prowadzona przez Anitę Deskiewicz, certyfikowaną asystentkę zdrowienia i mediatorkę rodzinną, pracującą z kobietami z doświadczeniem przemocy, terapeutkę w metodzie Otwartego Dialogu. Autorka w przystępnej formie felietonów rozprawia się z mitami na temat przemocy, tłumaczy w bezpośredni i bardzo sugestywny sposób, jak się przed nią bronić i jak żyć po traumie.

Therapy in a Nutshell

Blog edukacyjny dr Emmy McAdam z wpisami o regulowaniu emocji, technikach gruntowania, traumie, lęku. Na stronie Emmy można znaleźć materiały do pracy własnej – ćwiczenia i infografiki.

Me too

Portal z licznymi materiałami edukacyjnymi, zeszytami ćwiczeń i historiami osób pokrzywdzonych stworzony z myślą o potrzebach osób z doświadczeniem przemocy seksualnej. Można tam znaleźć poradniki dotyczące budowania odporności psychicznej, praktyk wspierających zdrowienie, self-care czy przewodniki dla świadków/ osób bliskich na temat przeciwstawiania się przemocy i wspierania pokrzywdzonych.

RAINN

Portal największej amerykańskiej organizacji zajmującej się przeciwdziałaniem przemocy seksualnej – RAINN (Rape, Abuse & Incest National Network). Zawiera liczne materiały edukacyjne dla pokrzywdzonych, rodziców, kadry nauczycielskiej, świadków/świadkiń oraz dla mediów – na temat przemocy seksualnej, zgody, statystyk, bezpieczeństwa itd.

Oficjalne wytyczne i poradniki dla instytucji

Źródła polskie

Procedura postępowania policji z osobą, która doświadczyła przemocy seksualnej

Dokument zawiera szczegółowe wytyczne dotyczące przyjmowania zgłoszeń, przesłuchiwania pokrzywdzonych, zabezpieczania dowodów oraz zapewnienia im wsparcia psychologicznego, prawnego i medycznego. Określa również zasady ochrony prywatności, unikania wtórnej wiktymizacji oraz dostosowania działań do potrzeb osób małoletnich. Celem dokumentu jest zapewnienie profesjonalnego i skutecznego reagowania policji w tego typu sprawach.

Procedura postępowania policji i placówki medycznej z ofiarą przemocy seksualnej

To pierwszy w Polsce ustandaryzowany protokół współpracy między służbami a placówkami medycznymi w przypadkach przestępstw seksualnych. Głównym celem procedury jest zwiększenie poczucia bezpieczeństwa i komfortu osób pokrzywdzonych oraz skuteczne poinformowanie ich o przysługujących prawach, przy jednoczesnym zapewnieniu właściwego zabezpieczenia materiału dowodowego.

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 września 2024 r. w sprawie sposobu przygotowania i przeprowadzenia przesłuchań w trybie określonym w art. 185a-185c oraz art. 185e Kodeksu postępowania karnego oraz warunków, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia przeznaczone do przeprowadzania takich przesłuchań

To rozporządzenie reguluje specjalne procedury przesłuchań świadków/świadkiń, w tym osób pokrzywdzonych przemocą seksualną, w celu minimalizacji wtórnej wiktymizacji podczas postępowania karnego. Dokument szczegółowo opisuje wymagania dotyczące „przyjaznych pokojów przesłuchań” oraz wprowadza wymóg zapewnienia odpowiednich warunków lokalowych, które chronią świadków/świadkinie przed kontaktem z osobami oskarżonymi czy zatrzymanymi.

Wytyczne Prokuratora Generalnego z dnia 9 sierpnia 2024 r. w sprawie zasad postępowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej

Te wytyczne to oficjalny dokument, który ujednolica i aktualizuje zasady postępowania prokuratur w sprawach związanych z przemocą domową. Dokument zawiera szczegółowe wskazówki metodyczne dotyczące prowadzenia postępowań przygotowawczych, postępowania przed sądem oraz postępowania wykonawczego w przypadkach przestępstw popełnionych w kontekście przemocy domowej. Wytyczne kładą szczególny nacisk na ochronę pokrzywdzonych przed wtórną wiktymizacją, zapewnienie im odpowiedniego komfortu podczas czynności procesowych oraz kompleksowe pouczenie o przysługujących im prawach. Wprowadzają również nowe narzędzie w postaci „Kwestionariusza indywidualnej oceny pokrzywdzonego” oraz określają rolę prokuratorów-konsultantów specjalizujących się w przeciwdziałaniu przemocy domowej.

Wytyczne Prokuratora Generalnego z dnia 18 grudnia 2015 r. w sprawach o przestępstwo zgwałcenia

Wytyczne dotyczące zasad postępowania w sprawach o przestępstwo zgwałcenia nakładają na prokuratorów obowiązek szczególnej wrażliwości i taktu w traktowaniu pokrzywdzonych, zapobiegania wtórnej wiktymizacji oraz poszanowania ich godności. Wytyczne te regulują, m.in. sposób przeprowadzania czynności procesowych, udzielania informacji o postępowaniu oraz kwestie związane z utrwalaniem dowodów.

Rekomendacje Grupy Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w zakresie postępowania z ofiarami przestępstw przeciwko wolności seksualnej i przemocy w rodzinie

Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników przedstawiają szczegółowe wytyczne postępowania z osobami pokrzywdzonymi przestępstwami przeciwko wolności seksualnej i przemocy domowej, z którymi regularnie stykają się lekarze ginekolodzy w praktyce zawodowej. Dokument szczegółowo opisuje procedury medyczne – od stabilizacji stanów nagłych, przez badania fizykalne i pobieranie materiałów dowodowych, po zapobieganie infekcjom i ciąży oraz wsparcie psychoterapeutyczne.

Jak pomagać, by nie krzywdzić osób po doświadczeniu przemocy seksualnej w tym gwałtu – Fundacja Feminoteka

Poradnik to praktyczny przewodnik skierowany do wszystkich osób i instytucji mogących mieć kontakt z osobami pokrzywdzonymi przemocą seksualną – od służb medycznych i wymiaru sprawiedliwości po rodziny i bliskich. Dokument powstał na bazie wieloletniego doświadczenia w pomaganiu osobom po gwałcie i odpowiada na problem powszechnego niezrozumienia, podważania wiarygodności osób poszkodowanych oraz udzielania niewłaściwego wsparcia. Poradnik przedstawia osiem kluczowych warunków skutecznej pomocy, obejmujących wiedzę o zjawisku przemocy seksualnej, rozpoznawanie i przeciwdziałanie mitom na temat gwałtu, znajomość prawa oraz właściwe procedury kontaktu z pokrzywdzonymi.

Standardy międzynarodowe

Wytyczne w zakresie rozpoznawania i postępowania z migrantami – ofiarami przemocy seksualnej i przemocy ze względu na płeć – Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji 

Wytyczne projektu PROTECT to kompleksowy dokument opracowany przez IOM w oparciu o międzynarodowe standardy, który dostarcza kluczowych informacji na temat identyfikacji i postępowania z osobami migranckimi doświadczającymi przemocy seksualnej i przemocy ze względu na płeć (SGBV). Dokument zawiera praktyczne narzędzia dla różnych instytucji – od organów rządowych po organizacje pozarządowe – w zakresie technik prowadzenia wywiadów, czynników ryzyka, profilowania potencjalnych osób pokrzywdzonych oraz rekomendacji dotyczących zapobiegania i pomocy poszkodowanym.

Postępowanie kliniczne w przypadkach zgwałcenia i przemocy w relacjach intymnych: zasady opracowania protokołów postępowania w warunkach kryzysów humanitarnych – Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)

Ten materiał to specjalistyczny poradnik dla pracownic i pracowników ochrony zdrowia (lekarzy, pielęgniarek, położnych, asystentów medycznych), który zawiera szczegółowe protokoły postępowania wobec osób doświadczających przemocy seksualnej i w relacjach intymnych, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji kryzysów humanitarnych. Poradnik obejmuje kompleksowe wskazówki dotyczące postępowania klinicznego po zgwałceniu, rozpoznawania przemocy w relacjach, opieki nad dziećmi po wykorzystaniu seksualnym oraz zapewnienia wsparcia psychologicznego i psychospołecznego. Opracowanie zawiera również praktyczne narzędzia w postaci wzorów formularzy i konkretnych działań, które personel medyczny może podjąć w celu zaspokojenia najpilniejszych potrzeb zdrowotnych i bezpieczeństwa kobiet i dzieci dotkniętych przemocą.

Opieka medyczna dla kobiet, które doznały przemocy w relacji intymnej i przemocy na tle seksualnym. Przewodnik kliniczny – Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)

Ten przewodnik to specjalistyczne opracowanie dla podmiotów leczniczych, który szczegółowo opisuje sposoby udzielania pomocy medycznej kobietom doświadczającym przemocy, koncentrując się na czterech kluczowych obszarach potrzeb: emocjonalnych, fizycznych, bezpieczeństwa oraz wsparcia psychicznego. Przewodnik składa się z czterech części obejmujących wyjaśnienie, czym jest przemoc wobec kobiet, udzielanie pierwszej pomocy w przypadkach przemocy w relacjach i napaści seksualnych, specjalistyczną opiekę kliniczną oraz dodatkowe wsparcie psychiczne.

Clinical Care for Sexual Assault Survivors. Psychosocial toolkit – International Rescue Commitee

Narzędziownik ma na celu wyposażenie personelu medycznego w umiejętności pewnego i kompetentnego reagowania na potrzeby psychospołeczne osób z doświadczeniem przemocy seksualnej oraz budowania z nimi relacji opartej na zaufaniu podczas udzielania pomocy w placówkach zdrowia. Poradnik składa się z siedmiu modułów tematycznych zawierających wykłady, dyskusje, ćwiczenia i materiały pomocnicze, które można dobierać według potrzeb osób uczestniczących w szkoleniach, koncentrując się na opiece zorientowanej na osobę ocalałą z wykorzystaniem praktycznych narzędzi do zrozumienia, zaangażowania, oceny i kierowania poszkodowanych do odpowiedniej dalszej opieki.

Materiał powstał w ramach projektu „Comprehensive support for GBV-SRHR service provision” finansowanego przez International Rescue Committee.