W pracy z osobami pokrzywdzonymi Policję obowiązuje „Procedura postępowania Policji z osobą, która doświadczyła przemocy seksualnej”, powołana w Wytycznych Nr 1 Komendanta Głównego Policji z dnia 23 lipca 2015.

Przyjmowanie zawiadomienia o przestępstwie

Warto podkreślić, że zadaniem policji w kontakcie z osobą pokrzywdzoną przestępstwami określonymi w art. 197-199 Kodeksu karnego jest wyłącznie przyjęcie zawiadomienia o przestępstwie. Policja nie przeprowadza szczegółowych przesłuchań pokrzywdzonej, nie wypytuje jej o dokładny przebieg zdarzenia. W procedurze czytamy:

„Przyjmując zawiadomienie o przestępstwie od osoby pokrzywdzonej, należy mieć na względzie obostrzenia zawarte w art. 185c Kodeksu postępowania karnego ograniczające zakres zawiadomienia do wskazania najważniejszych faktów i dowodów (głównych okoliczności zdarzenia, pozwalających na ustalenie właściwej kwalifikacji prawnej czynu i ustalenie osoby sprawcy). Jednakże, jeżeli z woli osoby pokrzywdzonej będzie wynikać, iż w czasie składania zawiadomienia żąda ona, aby zaprotokołowano inne istotne dane o zdarzeniu, należy to umożliwić, czyniąc odpowiednią wzmiankę o tym w protokole.

Art. 185c. § 1. k.p.k. W sprawach o przestępstwa określone w art. 197–199 Kodeksu karnego zawiadomienie o przestępstwie, jeżeli składa je osoba pokrzywdzona, powinno ograniczyć się do wskazania najważniejszych faktów i dowodów.

W szczególności w sytuacji, kiedy sprawca jest nieznany osobie pokrzywdzonej, należy zapytać o rysopis i znaki szczególne sprawcy w celu bezzwłocznego podjęcia czynności zmierzających do wykrycia i zatrzymania sprawcy”.

Rozmowa z osobą pokrzywdzoną powinna odbywać się w warunkach bezpieczeństwa i poufności, dlatego ważne, żeby miała miejsce w osobnym pomieszczeniu, do którego nie będą wchodzić osoby postronne ani funkcjonariusze niezajmujący się sprawą.

Osoba pokrzywdzona powinna mieć możliwość zadecydowania o płci osoby przyjmującej zgłoszenie. Osoba przyjmująca powinna zostać przeszkolona w zakresie procedury i sposobu prowadzenia rozmowy z pokrzywdzoną. Pokrzywdzona ma prawo do wsparcia i obecności wskazanej przez siebie zaufanej osoby dorosłej, zarówno podczas zgłaszania, jak i podczas przesłuchania w przyjaznym pokoju w sądzie, chyba że w istotny sposób utrudniłoby to przeprowadzenie czynności.

Obowiązek informacyjny

Zadaniem policjantki lub policjanta jest przekazanie w przystępnej formie informacji ważnych dla osoby poszkodowanej:

• jak wyglądają procedury,
• jakie czynności będą podejmowane,
• jakie przysługują jej prawa,
• gdzie dostępna jest pomoc, na przykład w postaci porad psychologicznych, prawnych, socjalnych, wsparcia medycznego lub finansowego (w ramach Funduszu Sprawiedliwości).

Funkcjonariusze towarzyszący osobie pokrzywdzonej na SOR lub przyjmujący zgłoszenie w miejscu takim jak szpital nie mogą być umundurowani. Konieczne jest zapewnienie poufności.

Dobre praktyki

Z doświadczenia Fundacji Feminoteka wynika, że dobrze jest wyjaśnić osobie pokrzywdzonej:

• przebieg przesłuchania w bezpiecznym pokoju, w tym rolę biegłego psychologa. Jeżeli osoba nie zostanie poinformowana, że rolą biegłego jest wydanie opinii w sprawie wiarygodności zeznań po to, żeby nie można jej było kwestionować podczas rozprawy, może być dla niej bardzo trudne, że osoba, od której spodziewała się wsparcia w bardzo trudnej sytuacji, zadaje jej pytania kwestionujące jej prawdomówność.
• że powinna wystąpić o status oskarżycielki posiłkowej / oskarżyciela posiłkowego, jeżeli chce mieć wpływ na przebieg postępowania sądowego, móc składać wnioski dowodowe, zadawać pytania świadkom i oskarżonemu, złożyć apelację. Warto dodać, że ten status nie nakłada na nią żadnych obowiązków.
• że, jeżeli prokurator umorzy postępowanie, pokrzywdzona ma tylko tydzień (od momentu odebrania zawiadomienia) na złożenie zażalenia od jego decyzji.

Jeżeli ubranie pokrzywdzonej ma zostać zatrzymane jako dowód, zapytajmy, czy chciałaby zabrać ubranie na zmianę z domu, albo upewnijmy się, czy dostanie ubranie zastępcze w szpitalu, albo na komisariacie.

Nie komentujmy w żaden sposób decyzji, zachowań, ubrania, wyglądu osoby pokrzywdzonej. Zwróćmy uwagę na pytania czy stwierdzenia, które mogą przez nią zostać odczytane jako kwestionowanie jej wiarygodności albo obwinianie jej (na przykład, jeżeli musimy zapytać, w co była ubrana, wyjaśnijmy, że chodzi o zidentyfikowanie jej na nagraniach monitoringu).

O autorce

Katarzyna Nowakowska – psycholożka i psychotraumatolożka, koordynatorka Punktu pomocy po gwałcie „Femka”, certyfikowana trenerka w obszarze wytycznych WHO dotyczących postępowania z osobami pokrzywdzonymi przemocą w bliskich relacjach i przemocą seksualną, ekspertka WHO w składzie zespołu opracowującego aktualizację tych wytycznych i członkini zespołu do spraw opracowania procedur i wytycznych postępowania z osobami, które doświadczyły przemocy seksualnej przy Ministerstwie Zdrowia.

Bibliografia

— (b.d.). „Procedura Postępowania Policji i Placówki medycznej z Ofiarą przemocy seksualnej”. feminoteka.pl. Pobrane z: https://feminoteka.pl/wp-content/uploads/2025/04/procedura-postepowania-policji-i-placowki-medycznej-z-ofiara-przemocy-seksualnej.pdf

Komenda Główna Policji (2015). Procedura postępowania z osobą, która doświadczyła przemocy seksualnej. policja.pl. Pobrane z: https://isp.policja.pl/isp/aktualnosci/7554,Procedura-postepowania-z-osoba-ktora-doswiadczyla-przemocy-seksualnej.html

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) (2023). Opieka medyczna dla kobiet, które doznały przemocy w relacji intymnej i przemocy na tle seksualnym: przewodnik kliniczny. Światowa Organizacja Zdrowia. Pobrane z: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/367629/WHO-EURO-2023-7505-47272-69339-pol.pdf

Materiał powstał w ramach projektu „Comprehensive support for GBV-SRHR service provision” finansowanego przez International Rescue Committee.