Podstawową zasadą rządzącą pracą z osobami pokrzywdzonymi jest opieka skoncentrowana na pacjentce. Zasada ta wypływa bezpośrednio z poszanowania praw człowieka osób pacjenckich oraz z zasady wspierania równości płci.

W praktyce opieka skoncentrowana na pacjentce przewiduje:

1. Zapewnienie pacjentce bezpieczeństwa, minimalizowanie szkód i maksymalizowanie korzyści dla pacjentki.
2. Branie pod uwagę kobiecego punktu widzenia.
3. Rozpoznanie potrzeb i obaw oraz odpowiadanie na nie w sposób ludzki i kompleksowy.
4. Pełne i klarowne informowanie, wspieranie kobiet w podejmowaniu świadomych decyzji.
5. Uzyskiwanie zgody
6. Pozostawianie decyzyjności pokrzywdzonej, wspieranie jej aktywnego uczestnictwa w leczeniu.

Konieczne do realizacji opieki skoncentrowanej na pacjentce w placówce ochrony zdrowia są:

1. Standardowe procedury operacyjne/protokoły postępowania z osobą, która doświadczyła przemocy seksualnej, w formie pisemnej. Najlepiej, żeby osoby pracujące z pokrzywdzonymi miały przygotowany algorytm postępowania.
2. Szkolenie w zadawaniu pytań i stosowaniu pierwszej linii pomocy w podstawowym zakresie. Wszystkie osoby pracujące z pokrzywdzonymi powinny znać i stosować zasady pierwszej linii wsparcia (protokół LIVES).
3. Zapewnienie prywatności i poufności. Konieczne jest wyznaczenie pomieszczeń, w których osoby mogą oczekiwać na badanie i być badane w warunkach prywatności (najlepiej, żeby był to pokój z dostępem do łazienki).
4. System prowadzenia dokumentacji pozwalający na zapewnienie pełnej poufności.
5. System udzielania skierowań, nie tylko medycznych, ale też do jednostek udzielających innych rodzajów wsparcia.

 Osoby pracujące z pokrzywdzonymi powinny być przeszkolone zarówno w obszarze odpowiedniego komunikowania się, jak też obowiązujących przepisów i procedur (nie tylko medycznych).

Pracując w dowolnej gałęzi medycyny, warto brać pod uwagę, że niektóre objawy mogą być skutkiem przeżytej lub stale przeżywanej traumy seksualnej, np.:

• ciągły stres, lęk lub depresja;
• nadużywanie substancji psychoaktywnych;
• myśli, plany lub czyny związane z samookaleczeniem lub (próbą) samobójstwa;
• powtarzające się infekcje przenoszone drogą płciową;
• niechciane ciąże;
• niewyjaśniony przewlekły ból lub dolegliwości.

Osoby pracujące w położnictwie powinny pamiętać, że trauma seksualna często odświeża się podczas porodu. Zwłaszcza rodzące, którym odbiera się możliwość decydowania albo traktuje się je w sposób niedelikatny, mogą doświadczyć retraumatyzacji. Dlatego, jeśli mamy do czynienia z osobą po doświadczeniu gwałtu, warto szczególnie zadbać o jej podmiotowość i sprawczość podczas porodu.

Wskazówki specyficzne dla psychologów/psycholożek, terapeutek, seksuologów

Poza przestrzeganiem powyższych zasad kluczowe jest, by osoby pracujące terapeutycznie z pokrzywdzonymi poważnie traktowali/ły informacje od osób przychodzących na terapię / po porady i mówiących o doświadczeniu przemocy. Podkreślamy to, bo często osoby pokrzywdzone ujawniają, że na wcześniejszych terapiach dochodziło do ignorowania tematu lub przekierowania rozmowy na obszary, na których się terapeut(k)a lepiej zna.

Konieczna jest również przynajmniej podstawowa wiedza z zakresu skutków traumy, w tym traumy seksualnej.

Jeżeli terapeut(k)a czy seksuolog/seksuolożka nie ma kompetencji do pracy z osobą pokrzywdzoną przemocą, należy przekierować ją do kogoś innego, by mogła uzyskać specjalistyczne wsparcie.

O autorce

Katarzyna Nowakowska – psycholożka i psychotraumatolożka, koordynatorka Punktu pomocy po gwałcie „Femka”, certyfikowana trenerka w obszarze wytycznych WHO dotyczących postępowania z osobami pokrzywdzonymi przemocą w bliskich relacjach i przemocą seksualną, ekspertka WHO w składzie zespołu opracowującego aktualizację tych wytycznych i członkini zespołu do spraw opracowania procedur i wytycznych postępowania z osobami, które doświadczyły przemocy seksualnej przy Ministerstwie Zdrowia.

Bibliografia

— (b.d.). „Procedura Postępowania Policji i Placówki medycznej z Ofiarą przemocy seksualnej”. feminoteka.pl. Pobrane z: https://feminoteka.pl/wp-content/uploads/2025/04/procedura-postepowania-policji-i-placowki-medycznej-z-ofiara-przemocy-seksualnej.pdf

Drosdzol-Cop, A. i in. (2019). Rekomendacje Grupy Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w zakresie postępowania z ofiarami przestępstw przeciwko wolności seksualnej i przemocy w rodzinie. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, tom 4, nr 4, 168-190. Pobrane z: https://journals.viamedica.pl/ginekologia_perinatologia_prakt/article/download/67083/50103

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) (2023). Opieka medyczna dla kobiet, które doznały przemocy w relacji intymnej i przemocy na tle seksualnym: przewodnik kliniczny. Światowa Organizacja Zdrowia. Pobrane z: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/367629/WHO-EURO-2023-7505-47272-69339-pol.pdf

Materiał powstał w ramach projektu „Comprehensive support for GBV-SRHR service provision” finansowanego przez International Rescue Committee.