Osoby pokrzywdzone przemocą seksualną często podkreślają, jak ważny był dla nich sposób, w jaki zostały potraktowane po zdarzeniu. Jeżeli doświadczyły szacunku, empatii, ochrony przed niepotrzebnym stresem, jeżeli im wierzono i dbano, by zachowały poczucie kontroli nad tym, co się dzieje (zarówno poprzez udzielanie im wyczerpujących i prawdziwych informacji, jak i przez pozostawienie im decyzji w sprawach, które ich dotyczą), proces dochodzenia do siebie po przemocy jest szybszy i częściej kończy się sukcesem.

I przeciwnie – osoby potraktowane nieempatycznie, obcesowo, które czuły się osądzane, wobec których powielano krzywdzące stereotypy albo którym nie wierzono, mówią często, że takie traktowanie zrobiło im większą krzywdę niż sam gwałt. Dlatego pracując z pokrzywdzonymi przemocą seksualną, mamy przed sobą poniekąd podwójne zadanie: obok zwyczajnych czynności zawodowych, mamy też obowiązek chronić pokrzywdzone przed retraumatyzacją i dbać, żeby doświadczenie kontaktu z nami było dla nich jak najbardziej budujące.

Obowiązujące w Polsce wytyczne i procedury, a także wytyczne międzynarodowych organizacji, takich jak Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), precyzują, jak przełożyć zasadę troski o osobę pokrzywdzoną na praktykę.

Wytyczne dla różnych grup zawodowych

• Ochrona zdrowia:

  • „Procedury postępowania placówki medycznej z osobą, która doświadczyła przemocy seksualnej”,
  • „Rekomendacje Grupy Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w zakresie postępowania z ofiarami przestępstw przeciwko wolności seksualnej i przemocy w rodzinie”,
  • a zwłaszcza wytyczne Światowej Organizacji Zdrowia zawarte np. w publikacji „Opieka medyczna dla kobiet, które doznały przemocy w relacji intymnej i przemocy na tle seksualnym. Przewodnik kliniczny”.

Ministerstwo Zdrowia pracuje obecnie nad wytycznymi organizacyjnymi, a grupa ekspertów nad opracowaniem wytycznych klinicznych zgodnych ze standardami WHO.

• Policja:

  • „Procedura postępowania Policji z osobą, która doświadczyła przemocy seksualnej”.

• Sądy:

  • Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 września 2024 r. w sprawie sposobu przygotowania i przeprowadzenia przesłuchań w trybie określonym w art. 185a – 185c Kodeksu postępowania karnego oraz warunków, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia przeznaczone do przeprowadzania takich przesłuchań.

• Prokuratura:

  • Wytyczne Prokuratora Generalnego z dnia 18 grudnia 2015 r. dotyczące zasad postępowania w sprawach o przestępstwo zgwałcenia.

Zasadą kluczową powinno zawsze być postępowanie skoncentrowane na woli i dobru osoby pokrzywdzonej. Zasada ta wynika bezpośrednio z poszanowania jej praw człowieka. Jest też uzasadniona naukowo, w tym z punktu widzenia profilaktyki zaburzeń potraumatycznych.

W praktyce zasada ta oznacza:

1. 1. Zapewnianie osobie pokrzywdzonej bezpieczeństwa.
   2. Minimalizowanie szkód i maksymalizowanie korzyści dla tej osoby.
   3. Odpowiadanie w ludzki i kompleksowy sposób na jej obawy i potrzeby.
   4. Wspieranie jej w podejmowaniu świadomych decyzji, w tym poprzez dostarczanie jej możliwie pełnych i prawdziwych informacji.
   5. Pozostawianie decyzyjności osobie pokrzywdzonej.
   6. Branie pod uwagę kobiecego punktu widzenia i uwarunkowań kulturowych wpływających na specyficzną sytuację kobiet w kontekście przemocy seksualnej i jej skutków.

Jeżeli musimy podjąć jakieś decyzje bez zgody lub wbrew woli osoby pokrzywdzonej, bo zobowiązuje nas do tego prawo, wyjaśnijmy jej, co i dlaczego zrobimy, jakie to będzie miało dla niej skutki, jakie przysługują jej prawa i jakie wsparcie jest dostępne. W tym kontekście warto przypomnieć, kiedy występuje obowiązek zgłaszania przestępstwa zgwałcenia.

O autorce

Katarzyna Nowakowska – psycholożka i psychotraumatolożka, koordynatorka Punktu pomocy po gwałcie „Femka”, certyfikowana trenerka w obszarze wytycznych WHO dotyczących postępowania z osobami pokrzywdzonymi przemocą w bliskich relacjach i przemocą seksualną, ekspertka WHO w składzie zespołu opracowującego aktualizację tych wytycznych i członkini zespołu do spraw opracowania procedur i wytycznych postępowania z osobami, które doświadczyły przemocy seksualnej przy Ministerstwie Zdrowia.

Bibliografia

— (b.d.). „Procedura Postępowania Policji i Placówki medycznej z Ofiarą przemocy seksualnej”. feminoteka.pl. Pobrane z: https://feminoteka.pl/wp-content/uploads/2025/04/procedura-postepowania-policji-i-placowki-medycznej-z-ofiara-przemocy-seksualnej.pdf

Drosdzol-Cop, A. i in. (2019). Rekomendacje Grupy Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w zakresie postępowania z ofiarami przestępstw przeciwko wolności seksualnej i przemocy w rodzinie. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, tom 4, nr 4, 168-190. Pobrane z: https://journals.viamedica.pl/ginekologia_perinatologia_prakt/article/download/67083/50103

Komenda Główna Policji (2015). Procedura postępowania z osobą, która doświadczyła przemocy seksualnej. policja.pl. Pobrane z: https://isp.policja.pl/isp/aktualnosci/7554,Procedura-postepowania-z-osoba-ktora-doswiadczyla-przemocy-seksualnej.html

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 września 2024 r. w sprawie sposobu przygotowania i przeprowadzenia przesłuchań w trybie określonym w art. 185a – 185c Kodeksu postępowania karnego oraz warunków, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia przeznaczone do przeprowadzania takich przesłuchań (Dz.U. 2024 poz. 1477). Pobrane z: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20240001477/O/D20241477.pdf

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) (2023). Opieka medyczna dla kobiet, które doznały przemocy w relacji intymnej i przemocy na tle seksualnym: przewodnik kliniczny. Światowa Organizacja Zdrowia. Pobrane z: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/367629/WHO-EURO-2023-7505-47272-69339-pol.pdf

Wytyczne Prokuratora Generalnego z dnia 18 grudnia 2015 r. dotyczące zasad postępowania w sprawach o przestępstwo zgwałcenia. Pobrane z: https://www.gov.pl/attachment/6b469bd6-0817-42f1-87f3-f55aab4dbf64

Materiał powstał w ramach projektu „Comprehensive support for GBV-SRHR service provision” finansowanego przez International Rescue Committee.