Przemoc położnicza

Przemoc położnicza to każde działanie lub zaniechanie ze strony personelu medycznego wobec kobiety w czasie okołoporodowym, które narusza jej godność, integralność cielesną lub prawo do wyrażania zgody. Może przyjmować formę przemocy fizycznej, psychicznej lub słownej, a jej skutkiem jest poczucie utraty kontroli i podmiotowości przez rodzącą. Ta forma opresji zaliczana jest do przemocy ze względu na płeć.

Spis treści:

Skala przemocy położniczej w Polsce

Według raportu z monitoringu Fundacji Rodzić po Ludzku przeprowadzonego w latach 2017-2018 (Fundacja Rodzić po Ludzku, 2018) i obejmującego 8778 respondentek:

54,3% kobiet deklarowało przemoc, nadużycia lub zaniedbania ze strony personelu medycznego.

Najczęściej wskazywane sytuacje to:

brak pytania o zgodę na badanie wewnętrzne (34%), nacięcie krocza (30%), podanie oksytocyny (28%), indukcja porodu (27%);
przemoc słowna: komentowanie wyglądu fizycznego, krzyki, wyśmiewanie (24%);
przemoc fizyczna: siłowe rozkładanie nóg (1033 kobiety), przywiązywanie nóg do łóżka (278 kobiet), szturchanie.

W badaniu australijskim (Reed i in., 2017) wykazano, że to nie same procedury medyczne są źródłem traumy, lecz sposób ich wykonywania – przy użyciu manipulacji, przymusu lub ignorowania kobiety rodzącej. Wyróżniono cztery najczęstsze formy nadużyć:

przyspieszanie porodu pod harmonogram personelu medycznego;
lekceważenie sygnałów płynących z ciała kobiety (np. gdy skarży się na ból lub odczuwa niepokój);
groźby i szantaż w celu wymuszenia zgody na procedury medyczne np. przez odwołanie się do stanu zdrowia płodu (ang. dead baby threat);
procedury wykonywane bez zgody i podania rzetelnych informacji.

Czytaj o wpływie traumy na fizjologię porodu

Interwencje okołoporodowe, które mogą być szczególnie trudne dla kobiet z doświadczeniem przemocy seksualnej

Jest wiele sytuacji w trakcie trwania porodu, które mogą być wyjątkowo trudne dla kobiet po traumatycznym przeżyciu. Każda kobieca historia jest inna, można jednak wyodrębnić kilka okoliczności, które z dużym prawdopodobieństwem mogą być wyzwalaczami przeżytej traumy u większości kobiet z doświadczeniem przemocy seksualnej:

badanie wewnętrzne położnicze;
obnażanie ciała zarówno na czas koniecznych badań, jak i pomiędzy nimi (korzystanie z prysznica, immersji wodnej);
bycie oglądaną i dotykaną przez personel medyczny;
sprawowanie opieki położniczej przez mężczyznę;
rotacja osób w sali porodowej, w tym obecność grup studenckich;
wyproszenie przez personel osoby bliskiej z sali (np. na czas zakładania znieczulenia).

Szczególnie trudne są sytuacje, w których kobiety tracą poczucie kontroli nad swoim ciałem. Badania pokazują wyraźnie, że interwencje medyczne bez zgody kobiety mogą być wyzwalaczami (ang. triggers) przeszłej traumy (Lissman i in., 2023; Hosseini Tabar i in., 2023).

Gwałt w porodzie

Niektóre kobiety porównują swoje doświadczenia z porodu do gwałtu – zwłaszcza gdy czują się całkowicie pozbawione kontroli i przeżywają go jako naruszenie cielesnej integralności (Hosseini Tabar i in., 2023; Reed i in., 2017; Kitzinger, 2011). Szczególnie dotyczy to kobiet z historią przemocy seksualnej – w ich przypadku poród może uruchomić powtórne przeżycie traumy. Kluczowe znaczenie ma nie tylko to, co personel robi, ale, jak to robi – brak zgody, informacji i empatii potęguje cierpienie i ryzyko długofalowych konsekwencji psychicznych.

Dobre praktyki okołoporodowe, które wspierają poczucie bezpieczeństwa i autonomii u kobiet

Trzy kluczowe potrzeby kobiet z historią przemocy seksualnej (Bicknell-Morel, b.d.; Sobel i in., 2018):

Potrzeba kontroli i świadomej zgody – kobiety z doświadczeniem przemocy seksualnej szczególnie pragną zachować autonomię w porodzie. Kluczowe jest, by personel:

informował je o każdej procedurze (np. badanie wewnętrzne, obecność studentów);
tłumaczył cel i przebieg interwencji oraz dostępne alternatywy;
uzyskiwał świadomą, dobrowolną zgodę.

Poczucie bezpieczeństwa – dla wielu kobiet bezpieczny poród to nie tylko zdrowe dziecko, lecz także:

życzliwa, spokojna atmosfera;
szacunek wobec ich granic i emocji;
zaufanie budowane przez indywidualne traktowanie i uważność personelu.

Uważność na objawy traumy (ang. managing trauma) – w porodzie mogą się pojawić:

flashbacki, uczucie „to się znowu dzieje”;
unikanie badania wewnętrznego;
emocjonalne odcięcie lub napięcie.

Jeśli personel zinterpretuje to jako „trudne zachowanie”, zamiast jako objaw traumy, kobieta może doświadczyć powtórnej wiktymizacji tzn. zostać ukarana za to, że doświadczyła przemocy.

Poznaj model opieki uwzględniający traumę

Studium przypadku

Pacjentka J.K., która w wieku nastoletnim doświadczyła przemocy seksualnej, z dużym lękiem oczekiwała porodu. W celu zwiększenia poczucia bezpieczeństwa i lepszego przygotowania do tego wydarzenia zaprosiła do współpracy doulę, której opowiedziała o swojej przeszłości. Podczas serii spotkań przedporodowych kobiety zdążyły się lepiej poznać i zbudować relację opartą na zaufaniu.

Już w odpowiedzi na pierwsze skurcze kobieta reagowała silnym napięciem i lękiem. Po przyjeździe do szpitala, mimo że był to wczesny etap porodu, pacjentka została przyjęta na oddział – personel uwzględnił jej emocjonalną reakcję oraz informację o wcześniejszej traumie. Położna, która zapoznała się z planem porodu, zaprosiła doulę na osobną rozmowę. Od początku traktowała pacjentkę indywidualnie i z dużym wyczuciem.

Już na etapie przyjęcia do szpitala położna zadbała o to, by badanie wewnętrzne zostało przeprowadzone w sposób najbardziej komfortowy dla rodzącej. Zapytała o zgodę i o preferowaną pozycję – pacjentka zdecydowała się na pozycję stojącą. Badanie odbyło się z poszanowaniem intymności, pod koszulą porodową, z zachowaniem delikatności i dyskrecji. Taki sposób przeprowadzenia interwencji medycznej pozwolił kobiecie poczuć większą kontrolę i zmniejszyć napięcie.

Zorganizowano dla niej salę z dostępem do wanny, co miało pozytywny wpływ na dalszy przebieg porodu. Kobieta z wyraźną ulgą przyjęła możliwość zanurzenia się w wodzie. Położna zadbała o intymność przestrzeni – na sali przebywali wyłącznie rodząca, jej partner, doula i sama położna. Nie dopuszczono studentów ani dodatkowego personelu.

W pewnym momencie położna zaproponowała znieczulenie zewnątrzoponowe (ZZO), które mogło ułatwić postęp porodu dzięki redukcji bólu i umożliwiło kobiecie rozluźnienie. Po jego podaniu rozwarcie szyjki macicy postępowało szybko i płynnie. Atmosfera w sali była utrzymywana w duchu troski i szacunku – przygaszono światło, ograniczono bodźce, a personel zachowywał się cicho i dyskretnie. Pod koniec drugiego okresu porodu do asysty dołączyła cicho druga położna.

Dziecko urodziło się w dobrym stanie ogólnym, a kobieta po porodzie czuła się fizycznie i psychicznie dobrze. Podkreślała, że była traktowana poważnie i z życzliwością, jej granice były respektowane, a każda decyzja zapadała za jej wiedzą i zgodą. Partner i doula zapewniali jej nieprzerwane wsparcie emocjonalne i fizyczne – pomagając w zmianach pozycji, wyjściu z wanny czy podając wodę. Intymne warunki porodu, bliskość osób zaufanych i uważna obecność położnej pomogły pacjentce przejść przez doświadczenie porodu w poczuciu bezpieczeństwa.

Podsumowanie:

Przedstawiony przypadek ilustruje, jak zastosowanie zasad opieki uwzględniającej doświadczenie traumy (ang. trauma-informed care) może pozytywnie wpłynąć na przebieg i odbiór porodu przez kobietę z historią przemocy seksualnej. Kluczowe elementy to: indywidualne podejście, poszanowanie granic i autonomii pacjentki, zapewnienie intymności oraz obecność zaufanych osób. Uważna, empatyczna opieka położnej i wsparcie ze strony douli oraz partnera stworzyły bezpieczne warunki do porodu, co przełożyło się na pozytywne doświadczenie okołoporodowe i dobre samopoczucie kobiety po narodzinach dziecka.

Poznaj model opieki uwzględniający traumę

O autorce

Pola Tyniec – jest położną, certyfikowaną doulą i aktywistką porodową. Ukończyła położnictwo na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym, antropologię na University College London i filozofię na Uniwersytecie Warszawskim. Od wielu lat związana z Fundacją Rodzić po Ludzku. Jest dyplomowaną instruktorką Aktywnej Szkoły Rodzenia z ponad 11-letnim stażem. Prowadzi również indywidualną edukację przedporodową oraz spotkania wokół tematyki menstruacji dla nastolatek. Wykłada w Akademii Wsparcia Okołoporodowego. Obecnie pracuje w szpitalu św. Zofii w Warszawie.

Bibliografia

Bicknell-Morel, T. (b.d.). Considerations for a positive birth after sexual violence or abuse. All4Birth. Pobrane z: https://all4birth.com/considerations-for-a-positive-birth-after-sexual-violence-or-abuse

Fundacja Rodzić po Ludzku (2018). Raport z Monitoringu Oddziałów Położniczych. Opieka Okołoporodowa w Polsce w świetle doświadczeń kobiet. Fundacja Rodzić po Ludzku. Pobrane z: https://rodzicpoludzku.pl/raporty/raport-z-monitoringu-oddzialow-polozniczych-opieka-okoloporodowa-w-polsce-w-swietle-doswiadczen-kobiet/

Hosseini Tabar, J., Shahoie, R., Zaheri, F., Mansori, K. i L. Hashemi Nasab (2023). Prevalence of disrespect and abuse during childbirth and its related factors in women hospitalized one the postpartum ward. Journal of Family Medicine and Primary Care, 12, 246-252.

Kitzinger, S. (2011). Kryzys Narodzin. A. Weseli-Ginter, A. Banaś, P. Banaś (tłum.). Wydawnictwo Mamania.

Lissman, R., Lokot, M. i C. Marston (2023). Understanding the lived experience of pregnancy and birth for survivors of rape and sexual assault. BMC Pregnancy and Childbirth, 23, 796.

Reed, R., Sharman, R. i C. Inglis (2017). Women’s description of childbirth trauma relating to care provider actions and interactions. BMC Pregnancy and Childbirth, 17, 21. https://doi.org/10.1186/s12884-016-1197-0

Sobel, L., O’Rourke-Suchoff, D., Holland, E., Remis, K., Resnick, K., Perkins, R. i S. Bell (2018). Pregnancy and childbirth after sexual trauma: Patients’ perspective and care preferences. Obstetrics & Gynecology, 132(6), 1461-1468.

Materiał powstał w ramach projektu „Comprehensive support for GBV-SRHR service provision” finansowanego przez International Rescue Committee.