Osoby stykające się w pracy zawodowej z trudnymi emocjami i zachowaniami innych są szczególnie zagrożone wypaleniem zawodowym. Bycie świadkiem/świadkinią cudzych traumatycznych doświadczeń może prowadzić do tzw. traumy wtórnej.

U ludzi patrzących na cudze nieszczęścia i często o nich słuchających może wykształcić się zespół stresu pourazowego. Dlatego, pracując z osobami pokrzywdzonymi przemocą seksualną, powinniśmy_powinnyśmy szczególnie dbać o własny dobrostan i przestrzegać zasad.

• W pierwszej kolejności dbajmy o własny dobrostan i bezpieczeństwo.

 Dbanie o własne dobre samopoczucie i bezpieczeństwo to nie egoizm. Metafora nakładania w samolocie maski tlenowej najpierw sobie, a potem osobom, którymi się opiekujemy, jest, być może, oklepana, ale dobrze ilustruje, dlaczego ważne jest, aby osoba pomagająca innym dbała o samą siebie. Wypaleniu zawodowemu znacznie łatwiej zapobiegać niż je leczyć. Dbając o siebie w pracy, będziemy mogli zapewnić pokrzywdzonym lepszą opiekę na dłużej.

• Nie bierzmy na siebie zadań ponad siły.

 Starajmy się w miarę możliwości nie brać na siebie zadań, które przekraczają nasze kompetencje i możliwości radzenia sobie. Sięgajmy po wsparcie, korzystajmy z mentoringu. To ważne zarówno dla nas, jak i dla osób, z którymi pracujemy.

• Korzystajmy ze wsparcia koleżanek, kolegów i specjalistek/ów.

 Praca z osobami pokrzywdzonymi niesie ze sobą dużą odpowiedzialność, wymaga wysokich kompetencji zawodowych i emocjonalnych, podejmowania często trudnych, bywa, że błyskawicznych decyzji. W takich warunkach nie wolno pracować samotnie. Potrzebujemy dzielić się własnymi emocjami i kompetencjami, korzystać z doświadczenia koleżanek i kolegów. Potrzebujemy, wreszcie, doświadczać akceptacji innych osób i dostawać od nich wsparcie. Dlatego korzystajmy z superwizji i interwizji, a jeśli nie są dostępne w naszym miejscu pracy, domagajmy się, by je wprowadzono. Nikt nie oczekuje od personelu medycznego, że będzie pracował bez rękawiczek i odzieży ochronnej. Ochrona zdrowia psychicznego osób pracujących z osobami po traumach jest równie ważna, co ochrona przed zakażeniami.

• Relaksujmy się, wypoczywajmy, dobrze się odżywiajmy, dbajmy o kondycję, róbmy rzeczy, które sprawiają nam przyjemność.

 Wypoczynek, doświadczanie radości i przyjemności, ruch fizyczny i zdrowe odżywianie są niezbędne dla przywracania równowagi układu nerwowego. Kiedy pracujemy z osobami po traumatycznych doświadczeniach, wszystkie te rzeczy stanowią priorytet. Warto „ładować sobie  ” na początku, zanim zajmiemy się pracą, i nie czekać z tym, aż poczujemy się wyczerpani. Bardzo ważne jest wyznaczenie jasnych granic – jest czas na pracę i czas na odpoczynek oraz życie prywatne. Kiedy pracujemy, pracujmy. Kiedy odpoczywamy, odpoczywajmy i nie myślmy o pracy.

• Spędzajmy czas z bliskimi.

 Spędzanie czasu z osobami, które lubimy i które lubią nas, to najlepszy sposób na odzyskiwanie równowagi i regenerację.

• Zwracajmy uwagę na oznaki stresu i traktujmy je poważnie.

Koniecznie odpocznijmy i poszukajmy wsparcia, jeżeli doświadczamy:

• zaniku energii i entuzjazmu,
• silnego zmęczenia,
• trudności w koncentracji,
• objawów somatycznych np. problemów gastrycznych, bólów głowy, bólów innych części ciała,
• problemów ze snem,
• częstszego korzystania z używek,
• spadku produktywności,
• zaniedbywania bezpieczeństwa oraz zdrowia, ryzykownych zachowań,
• obniżonej empatii, „bezosobowego” traktowania osób klienckich,
• w skrajnych przypadkach wielkościowych fantazji na własny temat.

• Pilnujmy granic.

Pamiętajmy, że zawodowa empatia nie polega na cierpieniu razem z osobami, z którymi pracujemy. To wiedza, która pozwala zająć się osobą pokrzywdzoną w sposób, który da jej się poczuć zrozumianą, wspieraną i akceptowaną. Osobom klienckim czy pacjenckim nie jest potrzebne, żebyśmy się o nie martwili i cierpieli, myśląc o nich. Potrzebują profesjonalnego, uważnego, pełnego szacunku wsparcia, które pomoże im odzyskać poczucie kontroli i sprawczości.

Pilnujmy też granic między życiem prywatnym a zawodowym. Nie pożyczajmy pokrzywdzonym prywatnych pieniędzy, nie podwoźmy ich prywatnym samochodem, nie zaprzyjaźniajmy się z nimi prywatnie. To ważne zarówno dla nas, jak i dla nich. Jasność co do ról pozwala wszystkim czuć się bezpiecznie i rozumieć, jakie zachowania i oczekiwania są stosowne. Jeżeli to możliwe, dobrze mieć osobny, służbowy numer telefonu, który wyłączamy poza godzinami pracy.

O autorce

Katarzyna Nowakowska – psycholożka i psychotraumatolożka, koordynatorka Punktu pomocy po gwałcie „Femka”, certyfikowana trenerka w obszarze wytycznych WHO dotyczących postępowania z osobami pokrzywdzonymi przemocą w bliskich relacjach i przemocą seksualną, ekspertka WHO w składzie zespołu opracowującego aktualizację tych wytycznych i członkini zespołu do spraw opracowania procedur i wytycznych postępowania z osobami, które doświadczyły przemocy seksualnej przy Ministerstwie Zdrowia.

Materiał powstał w ramach projektu „Comprehensive support for GBV-SRHR service provision” finansowanego przez International Rescue Committee.