Praktyczne info dla osób z doświadczeniem przemocy seksualnej

poradnik dla osób pokrzywdzonych przemocą seksualną

Przedstawiamy praktyczne informacje o dostępnych formach pomocy, instytucjach wspierających oraz prawach osób pokrzywdzonych.

Spis treści:

Czym jest przemoc seksualna?

Przemoc seksualna to każda forma działania o charakterze seksualnym bez zgody osoby. Może obejmować gwałt, molestowanie, wymuszanie czynności seksualnych, nadużycia w rodzinie czy w związku, pracy, szkole lub innych okolicznościach.

Napaść na tle seksualnym oznacza wymuszony kontakt seksualny lub zgwałcenie, których sprawcą jest osoba znana (partner, inny członek rodziny, bliższy lub dalszy znajomy) lub nieznana.

Doświadczyłaś_doświadczyłeś przemocy seksualnej?

Nie jesteś sama_sam. Masz prawo do pomocy.

pomoc dla osób, które doświadczyły przemocy seksualnej

1. Zadbaj o swoje bezpieczeństwo i skontaktuj się z kimś zaufanym.

Zadzwoń do bliskiej osoby, jeśli jesteś w niebezpieczeństwie lub potrzebujesz natychmiastowej pomocy. Jeśli czujesz, że Twoje zdrowie lub życie jest zagrożone, rozważ telefon na numer alarmowy – 112.

Możesz także skorzystać z Centrów Pomocy dla Osób Pokrzywdzonych Przestępstwem (CPOP): Infolinia: 222 309 900, czynna 24/7. Tu dostępna jest pomoc psychologiczna, prawna.

Pełna lista podmiotów wraz z ich adresami dostępna jest na stronie Prokuratury Krajowej.

Więcej o instytucjach pomocowych w punkcie 6.

2. Zgłoś się po pomoc medyczną (jak najszybciej po zdarzeniu, maksymalnie w ciągu 72 godzin)

Udaj się do najbliższego szpitala z oddziałem ginekologicznym, SOR-u lub ginekologa. Poproś o pilną i poufną rozmowę z osobą, która przeprowadza triage w szpitalu (system triage’u medycznego jest stosowany w zarządzaniu ryzykiem medycznym, umożliwia klasyfikację stanu pacjentów według stopnia pilności udzielenia pomocy oraz kierowanie ich do odpowiednich oddziałów szpitalnych).

Masz prawo wskazać płeć pracownika medycznego, który przeprowadzi z Tobą konsultację medyczną i badania, choć nie zawsze będzie to możliwe ze względu na ograniczenia kadrowe. W placówce personel medyczny powinien udzielić Ci pomocy medycznej (leczenie ran, zabezpieczenie antykoncepcyjne, profilaktyka HIV i badania w kierunku chorób przenoszonych drogą płciową).

Możesz i masz prawo szukać pomocy medycznej – niezależnie od tego, czy zdecydowałaś_eś się zgłosić przestępstwo, czy jeszcze nie podjęłaś_eś takiej decyzji. To ważne, abyś czuł_a się bezpiecznie i miał_a przestrzeń do podjęcia decyzji we własnym tempie. Wyjątkiem jest doświadczenie zgwałcenia kwalifikowanego – o tym więcej informacji w punkcie 3.

Aktualnie nie ma możliwości zabezpieczenia i przechowywania dowodów np. w szpitalu do momentu, gdy zdecydujesz o zgłoszeniu sprawy na policję.

Zabezpieczenie dowodów po gwałcie wiąże się z koniecznością powiadomienia policji, która przywozi pakiet kryminalistyczny do szpitala. Pakiet kryminalistyczny to pudełko z materiałami potrzebnymi do zabezpieczenia dowodów przez pracownika medycznego w szpitalu (ślady biologiczne, badania DNA). Zabezpieczenie dowodów musi nastąpić w ciągu 72 godzin od zdarzenia. W trakcie badania fizykalnego w pomieszczeniu powinien przebywać tylko personel szpitala i osoba wskazana przez Ciebie jako zaufana (obecność funkcjonariusza czy funkcjonariuszki policji nie jest konieczna w trakcie badania!).

Jeśli czujesz, że mogłaś_eś zostać otruta_y (np. sprawca dosypał Ci coś do drinka), ważne jest, żeby jak najszybciej zabezpieczyć próbkę moczu. Możesz to zrobić samodzielnie, siusiając do czystego słoika i chowając próbkę w lodówce, a później oddając do odpłatnego badania w prywatnej placówce. Jeśli zdecydujesz się pójść do szpitala, dobrze jest zabrać próbkę i poprosić o jej przechowanie w odpowiednich warunkach. Szpitale często nie pobierają takiej próbki samodzielnie, czekając, aż zleci im to policja. Niestety, na przyjazd policji często czeka się długo, a tego typu substancje (np. GHB) bardzo szybko wyparowują z organizmu. Dlatego najlepiej jest pobrać próbkę jak najszybciej. Po przyjeździe policja zleci szpitalowi pobranie toksykologii i będzie można wykorzystać pobraną samodzielnie próbkę.

Masz prawo do:

Bezpłatnej pomocy medycznej i psychologicznej.
Poufności Twoich danych, prywatności, niedyskryminacji i bezpieczeństwa.
Obecności osoby zaufanej przy badaniu.
Otrzymania dokumentacji medycznej i informacji o dostępnej pomocy.
Bezpłatnej pomocy prawnej. Szczegóły na stronie Prokuratury Krajowej.

W przypadku zgwałceń w typie podstawowym (dowiesz się o tym więcej w punkcie 3.) szpital nie ma obowiązku wzywania policji. Wiele szpitali robi to jednak bez pytania. Pamiętaj, że jeśli policja poweźmie informację o przestępstwie zgwałcenia, będzie miała obowiązek wszcząć postępowanie, ponieważ w Polsce gwałt jest przestępstwem ściganym z urzędu. Jeśli jesteś pewna, że nie będziesz chciała zgłaszać gwałtu na policję czy do prokuratury, możesz rozważyć np. wizytę prywatną u lekarza. Jeśli masz trudność z podjęciem takiej decyzji, skontaktuj się z organizacją pomocową, taką jak np. Fundacja Feminoteka, która pomoże Ci podjąć najlepszą dla Ciebie decyzję.

3. Zastanów się nad zgłoszeniem sprawy policji

Decyzja o zgłoszeniu należy tylko i wyłącznie do osoby pokrzywdzonej. Nikt nie powinien na Ciebie naciskać ani zgłaszać bez Twojej zgody. Wyjątkiem jest kategoria tzw. zgwałceń kwalifikowanych, opisana poniżej — w takich przypadkach zgłoszenie powinno nastąpić za Twoją wiedzą.

Gdzie zgłosić przestępstwo, jeśli się na to zdecydujesz?

W szpitalu, podczas wizyty możesz poprosić o zgłoszenie sprawy na policję;
Na komendzie policji;
W prokuraturze;
Zawiadomienie można złożyć zarówno ustnie jak i pisemnie (wzór zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa zgwałcenia).

Warto wiedzieć, że jeśli zgłaszasz przestępstwo na policji, zgodnie z obowiązującą policję Procedurą Postępowania z Osobą, Która Doświadczyła Przemocy Seksualnej, policja ma obowiązek zebrać tylko podstawowe fakty i dowody: kto, co, gdzie, kiedy. Na pełne przesłuchanie zostaniesz wezwana do sądu. Przesłuchanie odbywa się osobnym pokoju i jest nagrywane tak, żebyś nie musiała wielokrotnie opowiadać o traumatycznym zdarzeniu. Masz prawo stawić się na przesłuchaniu z osobą, która będzie Cię wspierać. Na miejscu będzie też obecny biegły_a psycholog. Jego/jej zadaniem nie jest Cię wspierać, ale stwierdzić Twoją wiarygodność. Może więc pytać Cię o to, ile spożywasz alkoholu, czy kiedykolwiek leczyłaś_eś się psychiatrycznie itp. Ustalenie, że jesteś wiarygodną osobą, może sprawić, że w sądzie ciężej będzie podważyć Twoje zeznanie .

Masz prawo do:

Złożenia zawiadomienia wtedy, gdy będziesz na to gotowa, bez presji;
Informacji o tym, co się stanie po zgłoszeniu na policję;
Tłumacza (jeśli nie mówisz po polsku);
Wystąpienia o pełnomocnika z urzędu;
Statusu oskarżycielki posiłkowej (więcej informacji poniżej).

Kto może otrzymać wsparcie pełnomocnika z urzędu?

Osoby, które nie mają środków na opłacenie prawnika – np. osoby bez stałych dochodów, bezrobotne, osoby korzystające z pomocy społecznej.
Osoby w trudnej sytuacji życiowej – osoby, które z różnych powodów nie mają środków na wynagrodzenie pełnomocnika, a ich sprawa wymaga wsparcia prawnego (np. sprawy karne, rodzinne, cywilne). W przypadku takich osób sąd może przyznać pełnomocnika z urzędu, nawet jeśli nie spełniają one standardowych kryteriów dochodowych. Takie przypadki mogą obejmować, np. osoby pokrzywdzone przestępstwem, osoby w stanie zagrożenia życia, zdrowia lub sytuacjach, w których pomoc prawna jest absolutnie konieczna.
Osoby, które nie są w stanie samodzielnie bronić swoich interesów – te osoby, które nie mają wystarczających zdolności do obrony swoich interesów w sprawie (np. z powodu wieku, stanu zdrowia, niepełnosprawności) mogą także wystąpić o przyznanie pełnomocnika z urzędu, nawet jeśli ich sytuacja finansowa pozwalałaby na samodzielne opłacenie prawnika.
Osoby w sprawach karnych – w przypadku spraw sądowych, w których osoba oskarżona nie może pozwolić sobie na prawnika, sąd wyznacza obrońcę z urzędu (dotyczy to wszystkich spraw karnych, nie tylko poważniejszych).

Jak to wygląda w praktyce?

Wniosek składa się do sądu, który prowadzi sprawę. (Przykładowy wzór wniosku)
Można go połączyć z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych. (Przykładowy wzór wniosku)
Trzeba dołączyć oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania (formularz dostępny na stronach sądów).
Jeśli sąd uzna, że spełniasz warunki, zwróci się do właściwej izby adwokackiej lub rady okręgowej radców prawnych o wyznaczenie pełnomocnika.

Możesz być zainteresowana_y uzyskaniem statusu oskarżycielki posiłkowej. Nie wiąże się on z żadnymi obowiązkami, a daje Ci pewne przywileje – np. możliwość zgłaszania własnych wniosków dowodowych czy odwoływania się od decyzji sądu. Termin na złożenie wniosku o nadanie statusu oskarżyciela_ki posiłkowego_j jest bardzo krótki, więc dobrze jest jak najszybciej zgłosić się po poradę prawną w celu uzyskania pomocy w jego przygotowaniu i złożeniu.

Masz prawo do:

Bezpłatnej pomocy prawnej (np. poprzez CPOP lub Ośrodki Pomocy Społecznej).
Udziału w postępowaniu jako osoba pokrzywdzona.
Odszkodowania i zadośćuczynienia.
Ochrony danych osobowych i prywatności (np. wniosek o utajnienie danych w aktach sprawy).
Pomocy materialnej z Funduszu Sprawiedliwości.

Obowiązek zgłaszania

Ważne: Jeżeli krzywda, której doświadczyłaś_eś, będzie przestępstwem kwalifikowanym, każdy, kto poweźmie informację o Twoim doświadczeniu, które spełni kryteria przestępstwa kwalifikowanego, musi złożyć zawiadomienie na policję.

Wyjaśnienie:

W polskim prawie przestępstwo zgwałcenia jest kwalifikowane, co oznacza, że istnieją różne stopnie jego szkodliwości społecznej, a każdy z nich niesie za sobą odmienne konsekwencje prawne.

Typ podstawowy:

Gwałt, w swojej podstawowej formie, polega na doprowadzeniu innej osoby do obcowania płciowego przy użyciu przemocy, groźby, podstępu lub w inny sposób mimo braku jej zgody. Istnieją jednak typy kwalifikowane, które charakteryzują się większą szkodliwością społeczną i za które grożą bardziej surowe kary.

Przykład typu kwalifikowanego zgwałcenia:

Jeżeli gwałt połączony jest np. ze szczególnym okrucieństwem (np. działanie w obecności bliskich osoby pokrzywdzonej, wykorzystanie jej słabości takich, jak wiek, stan zdrowia czy też zadawanie dodatkowego bólu i cierpienia), to staje się zgwałceniem w typie kwalifikowanym.

Inne okoliczności dla typu kwalifikowanego:

Gwałt wspólnie z inną osobą (gwałt zbiorowy):

Jeżeli gwałt jest popełniony w grupie, sprawcy podlegają bardziej surowej karze.

Gwałt na osobie małoletniej poniżej 15. roku życia:

Ten typ przestępstwa jest szczególnie surowo karany ze względu na wiek poszkodowanych.

Gwałt dokonany wobec kobiety w ciąży
Gwałt na osobie bliskiej (gwałt kazirodczy):

Przestępstwo popełnione na wstępnym, zstępnym, przysposobionym, przysposabiającym, bracie lub siostrze również podlega zaostrzonej karze.

Gwałt ze szczególnym okrucieństwem:

Jeżeli sprawca działał z okrucieństwem, popełnia przestępstwo w typie kwalifikowanym.

Przedawnienie

W przypadku gwałtu – to co najmniej 15 lat od popełnienia przestępstwa (w przypadku osób małoletnich – dłużej).

Wyjątki od przedawnienia:

Przestępstwa określone w art. 197 § 4 lub 5, popełnione na szkodę małoletniego poniżej 15 lat.
Art. 197 § 4 lub 5, gdy sprawca działał ze szczególnym okrucieństwem.
Przestępstwa określone w art. 148 § 2 pkt 2 lub § 3 związane ze zgwałceniem małoletniego poniżej 15 lat – ani karalność, ani wykonanie kary nie ulega przedawnieniu.

4. Sprawdź, jak możesz skorzystać z Funduszu Sprawiedliwości.

„Fundusz Sprawiedliwości (Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym i Pomocy Postpenitencjarnej) to państwowy fundusz celowy, którego zadaniem jest pomoc pokrzywdzonym i świadkom, przeciwdziałanie przestępczości oraz pomoc postpenitencjarna”.

Środki Funduszu Sprawiedliwości pomagają zapewnić osobom pokrzywdzonym przestępstwem między innymi pomoc i wsparcie:

prawne:
– w napisaniu pisma,
– w przygotowaniu i złożeniu wniosku,
– analizę dokumentacji prawnej;
psychologiczne:
– psychologa,
– psychoterapeuty,
– psychiatry;
materialne:
– bony żywnościowe,
– pokrycie kosztów żywności,
– zakup odzieży, bielizny, obuwia, środków czystości i higieny osobistej,
– dofinansowanie do czynszu i opłat,
– koszty opieki nad dzieckiem w żłobku, klubie, przedszkolu lub w szkole,
– koszty edukacji, podręczników lub korepetycji;
w znalezieniu bezpiecznego schronienia;
w zdobyciu kwalifikacji zawodowych lub przekwalifikowania zawodowego;
w zakupie leków, sprzętu ortopedycznego i medycznego niezbędnego w powrocie do zdrowia;
w rehabilitacji.

Obszary dostępnej pomocy opisane zostały na stronie Funduszu Sprawiedliwości.

Z pomocy dla pokrzywdzonych możesz skorzystać, kontaktując się anonimowo z linią pomocy pokrzywdzonym:

telefonicznie – pod numerem +48 222 309 900
mailowo – pod adresem [email protected]
przez czat i wideorozmowę – na stronie numersos.pl
lub za pośrednictwem ośrodka pomocy.

Skorzystaj z pomocy psychologa, prawnika i innych dostępnych form wsparcia:

Ośrodki Interwencji Kryzysowej (OIK)

Tu dostępna jest bezpłatna pomoc psychologiczna i prawna dla osób w kryzysie (działają one w większości powiatów). W gminach dostępne są punkty konsultacyjne.

Ośrodki pomocy społecznej

Centra zdrowia psychicznego (NFZ) – Bezpłatne i dostępne w całym kraju – niepotrzebne jest skierowanie.

Fundacja Feminoteka – Bezpłatna pomoc psychologiczna i prawna.

5. Zadbaj o bezpieczne schronienie

Policja ma prawo usunąć osobę stosującą przemoc seksualną z mieszkania, w którym mieszka z osobą pokrzywdzoną.

W przypadku stwierdzenia przemocy w rodzinie i zagrożenia dla życia lub zdrowia osoba stosująca przemoc – nawet jeśli właścicielem lokalu – musi się wyprowadzić (w pierwszym okresie na 14 dni).

Jest to możliwe na podstawie ustawy antyprzemocowej, która daje policji uprawnienia do wydawania nakazu natychmiastowego opuszczenia lokalu przez sprawcę na okres 14 dni (Ustawa z dnia 30 kwietnia 2020 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw). Więcej o nakazie opuszczenia lokalu.

Możesz złożyć wniosek do sądu rejonowego, właściwego dla Twojego miejsca zamieszkania (lub miejsca, w którym przebywasz), o usunięcie sprawcy z miejsca zamieszkania lub przedłużenie 14-dniowego nakazu policji o kolejny okres (w trybie pilnym).

Możesz też złożyć wniosek do sądu rejonowego, właściwego dla Twojego miejsca zamieszkania (lub miejsca, w którym przebywasz), o zakaz zbliżania się sprawcy lub przedłużenie 14-dniowego nakazu policji o kolejny okres (w trybie pilnym).

Jeśli nie możesz wrócić do domu, skontaktuj się z najbliższym Ośrodkiem Interwencji Kryzysowej, lokalnym MOPS/GOPS, linią wsparcia dla osób pokrzywdzonych przestępstwem– mogą pomóc znaleźć schronienie.

6. Skorzystaj z profesjonalnego wsparcia. Nie musisz być z tym sam_a.

INFOLINIE i inne wsparcie prowadzone przez NGO:

Fundacja Feminoteka:
- pomoc dla osób po gwałcie i innych rodzajach przemocy – 888 88 33 88 (pn.-pt. 11:00-19:00)
- bezpłatna pomoc psychologiczna, prawna, socjalna, asysta (np. w szpitalu, na policji, w sądzie)
- punkt pomocy po gwałcie Femka w Warszawie: kompleksowe wsparcie
- aplikacje pomocowe: czatbotka Viktoria na Whatsappie (602 882 844 lub „Feminoteka”) i aplikacja mobilna Safe YOU (do pobrania w app store)
Fundacja FEDERA:
- pomoc w dostępie do antykoncepcji;

- Centrum Zdrowia Kobiet FEDERA, ul. Świętokrzyska 30, 00-116 Warszawa: https://centrumzdrowia.federa.pl

- sprawdź dyżury telefonu zaufania: https://federa.org.pl/grafik-tz

Niebieska Linia:
- ogólnopolska pomoc dla osób doświadczających przemocy: 800 120 002
Telefon zaufania (dorośli):
- 116 123 (czynny 7 dni w tygodniu, 14:00–22:00)
Telefon zaufania (dzieci i młodzież):
- 116 111 – pomoc dzieciom po doświadczeniu przemocy (czynny 7 dni w tygodniu, 24 godziny na dobę) prowadzony przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę fdds.pl

Instytut Przeciwdziałania Wykluczeniom:

- telefon zaufania dla mężczyzn, sprawdź telefoniczne dyżury specjalistów: https://www.fundacjaipw.org

Słonie na Balkonie:

- pomoc dla dzieci po traumie https://slonienabalkonie.pl
Fundacja Po Drugie:
- pomoc dla młodzieży w kryzysie bezdomności https://podrugie.pl

Fundacja La Strada:
- pomoc ofiarom handlu ludźmi https://strada.org.pl/

Stowarzyszenie LAMBDA:
- pomoc dla osób LGBT+ https://www.lambdawarszawa.org

techniki uważności i stabilizacji po traumie seksualnej

O autorkach

Karolina Maciorowska – specjalistka w zakresie polityki społecznej i zdrowotnej, koncentrująca się na tworzeniu systemów i praktyk opartych na dowodach naukowych. Od 2022 roku pracuje dla fundacji CARE, koordynując działania związane z bezpieczeństwem, ochroną zdrowia kobiet i przeciwdziałaniem przemocy w Polsce, w Słowacji i Węgrzech w ramach odpowiedzi humanitarnej na kryzys w Ukrainie.

Jest certyfikowaną przez WHO trenerką ds. wzmacniania systemów ochrony zdrowia w odpowiedzi na przemoc ze względu na płeć w regionach europejskim i śródziemnomorskim.

Współpracuje z Ministerstwem Zdrowia jako doradczyni techniczna przy opracowywaniu krajowych procedur i wytycznych dotyczących pracy z osobami, które doświadczyły przemocy seksualnej. Brała udział w programie wymiany specjalistów, organizowanym przez Departament Stanu USA, podczas którego analizowała amerykańskie modele i systemy wsparcia w zakresie zdrowia psychicznego i kryzysów.

Ma wieloletnie doświadczenie w pracy w instytucjach krajowych i międzynarodowych, m.in. w Cochrane Canada, Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji, Naczelnej Izbie Lekarskiej, a także w sektorze organizacji pozarządowych i prywatnym.

Ukończyła studia magisterskie z polityki zdrowotnej, planowania i finansowania systemów ochrony zdrowia na London School of Economics oraz London School of Hygiene and Tropical Medicine. Obecnie kontynuuje naukę na kierunku psychologia w Akademii Ekonomiczno-Humanistycznej w Warszawie. Jest autorką publikacji dotyczących, m.in. zdrowia reprodukcyjnego, jakości opieki medycznej oraz identyfikowania i pokonywania barier systemowych, z naciskiem na zwiększenie dostępności publicznych usług społecznych dla grup szczególnie wrażliwych na kryzys.

Marta Żbikowska – absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego na kierunku Hungarystyki i Muzykologii. Skończyła liczne szkolenia eksperckie, m.in. Studium Przeciwdziałania Przemocy Domowej w Instytucie Psychologii Zdrowia – kurs akredytowany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej; szkolenie z Case Managementu organizowane przez UNHCR i IMC oraz Szkolenie z Interwencji Kryzysowej na Uniwersytecie SWPS. Trenerka WHO w zakresie opieki medycznej dla kobiet, które doświadczyły przemocy w związkach intymnych i przemocy seksualnej.

W Fundacji Feminoteka jest dyrektorką programową. Zanim dołączyła do Feminoteki, pracowała jako tłumaczka i autorka tekstów o tematyce feministycznej i queer, a także działała aktywistycznie, m.in. na rzecz osób migranckich z Syrii.

Materiał powstał w ramach projektu „Comprehensive support for GBV-SRHR service provision” finansowanego przez International Rescue Committee.