Doświadczenie przemocy seksualnej może prowadzić do głębokiej traumy, która wpływa na ciało, emocje i relacje międzyludzkie. Jeśli doświadczyłaś/doświadczyłeś przemocy, warto wiedzieć, że istnieją sprawdzone i bezpieczne metody leczenia.
888 88 33 88 Telefon przeciwprzemocowy pn.-pt. 11:00-19:00
Doświadczenie przemocy seksualnej może prowadzić do głębokiej traumy, która wpływa na ciało, emocje i relacje międzyludzkie. Jeśli doświadczyłaś/doświadczyłeś przemocy, warto wiedzieć, że istnieją sprawdzone i bezpieczne metody leczenia.
Doświadczenie przemocy seksualnej może prowadzić do głębokiej traumy, która wpływa na ciało, emocje i relacje międzyludzkie. Jeśli doświadczyłaś/doświadczyłeś przemocy, warto wiedzieć, że istnieją sprawdzone i bezpieczne metody leczenia.
Wiele uczuć i myśli pojawiających się po tak trudnym doświadczeniu jest adekwatnych, choć trudnych. Sprawiają ból i cierpienie. Pamiętaj, że nie musisz być w tym sama. Trauma seksualna nie ogranicza się do doświadczenia strachu. Towarzyszą jej liczne, często sprzeczne emocje: wstyd, wina, wstręt, obrzydzenie, złość, bezradność i upokorzenie. Sprawdź, czy potrzebujesz z kimś porozmawiać o swoim doświadczeniu, zwłaszcza jeśli pojawiają się niepokojące objawy, takie jak problemy ze snem, flashbacki, nadmierne pobudzenie, większa drażliwość, apatia, poczucie oddzielenia od ciała. Niepokojącym sygnałem jest też unikanie – czy nie zaczęłaś unikać sytuacji, miejsc, czy osób, które kojarzą Ci się z traumą?
Unikanie wspomnień, mówienia o traumie, uczuć i kontaktów z ludźmi może prowadzić do apatii, utraty sensu życia i depresji. Do tego lęk, pobudzenie i wzmożona reakcja przestrachu – drobny nagły gest czy dźwięk sprawia, że podskakujesz zlękniona/y. To mieszanka wybuchowa uczuć powodująca poczucie wyobcowania, ból i cierpienie. Do tego trudne myśli i przekonania o swojej winie czy niewystarczającym oporze. Nie zostawaj z tym sam/a!
Przeżycie traumatyczne może też zmieniać nasze myśli i przekonania – to jeden z objawów PTSD. Udaj się po wsparcie, gdzie z pomocą doświadczonej specjalistki dowiesz się, jak możesz odzyskać swoje życie. Klientki po terapii mówią, że odzyskały dawną siebie. To, co ci się przydarzyło, NIE JEST TWOJĄ WINĄ! Jest winą sprawcy. I nieważne, czy miałaś na sobie sukienkę, czy bikini, czy byłaś po drinku, czy spałaś, czy użyłaś perfum, czy powiedziałaś cicho „nie”, czy nie krzyczałaś, czy mogłaś nie iść na tę imprezę, czy mogłaś się nie uśmiechać, czy mogłaś się bronić. To są autentyczne myśli moich klientek po gwałcie. Obwiniają się o każdy aspekt swojego zachowania. Także o to, że zamarły, zastygły ze strachu w czasie przemocy. A to reakcja niezależna od woli.
Jeśli zauważasz, że po traumie stajesz się inną osobą, a chcesz wrócić do siebie – rozważ terapię. Jeśli unikasz uczuć, myśli, dotyku, miejsc, ludzi kojarzonych z traumą – to objawy, którymi możesz się zająć w czasie terapii. Jeśli borykasz się z problemami ze snem, natłokiem intruzywnych myśli związanych z traumą, koszmarami sennymi, flashbackami – terapia jest dla Ciebie. Jeśli zrobiłaś/eś się drażliwa/y, łatwo się złościsz, irytujesz, stosujesz autoagresję, by obniżyć napięcie – poszukaj wsparcia. Jeśli po traumie pojawiły się trudne myśli o sobie, o swojej bezwartościowości, o nieprzewidywalności innych i z tego względu izolujesz się od świata – zastanów się, czy nie chciałabyś odzyskać zaufania do siebie, ludzi i świata podczas terapii. Jeśli czujesz, jakby Twoje ciało nie było już Twoje, jakbyś był/a od niego oddzielona/y – może być to konsekwencja traumy. Jeśli doświadczasz skrajnie trudnych emocji po doznaniu przemocy seksualnej – pomyśl o terapii: ich uznanie i zintegrowanie jest kluczowe w procesie leczenia i rekonstruowania poczucia tożsamości.
Poniżej wskazówki, jakiej pomocy szukać. Bezpośrednio po doświadczeniu przemocy możesz nie chcieć o niej rozmawiać. Możesz mieć różne objawy: somatyczne, emocjonalne, poznawcze (w zakresie myśli i przekonań). To naturalny stan po tak skrajnie trudnym przeżyciu. Będziesz potrzebować kontaktu z bliskimi, poczucia bezpieczeństwa, bycia zaopiekowaną. Możesz wykonywać ćwiczenia oddechowe. Jeśli potrzebujesz, możesz mówić o tym, co czujesz – bez presji i zmuszania się. Jeśli zaczynają pojawiać się i nasilać objawy wymienione powyżej – warto skontaktować się ze specjalistą, by otrzymać wsparcie.
WAŻNE:
Nie musisz pamiętać szczegółów ani od razu opowiadać o wszystkim. To, co ci się przydarzyło, nie definiuje tego, kim jesteś (Perry i Winfrey, 2021). Zdrowienie po traumie jest możliwe – i nie musisz przechodzić przez to sama/sam.
Wiele organizacji, np. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) (2013) czy Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne (2025) rekomenduje korzystanie z terapii o potwierdzonej naukowo efektywności. Tego typu terapie mają udokumentowaną skuteczność w badaniach klinicznych (Lewis i in., 2020).
To forma psychoterapii, która koncentruje się na zmianie negatywnych i nieadaptacyjnych wzorców myślenia powstałych na skutek traumy. Modyfikacja myślenia przekłada się na redukcję objawów PTSD.
Terapia przetwarzania poznawczego:
Terapia przetwarzania poznawczego opiera się na społeczno-poznawczej teorii oraz teorii przetwarzania emocjonalnego (Resick i Schnicke, 1992). Istotą tego podejścia jest założenie, że po traumatycznym doświadczeniu osoba próbuje zrozumieć, co się wydarzyło, i to może prowadzić do zniekształconych przekonań na temat siebie, świata i innych ludzi.
Podczas próby zintegrowania traumatycznego wydarzenia z wcześniejszymi schematami poznawczymi osoby mogą dokonywać asymilacji, akomodacji lub nadmiernej akomodacji.
Terapia przetwarzania poznawczego umożliwia poznawcze przetworzenie wspomnienia traumatycznego, jednocześnie identyfikując nieadaptacyjne przekonania (asymilowane i nadmiernie akomodowane), które powstały na skutek traumy. Głównym celem CPT jest przesunięcie przekonań w kierunku adaptacyjnej akomodacji (Resick i Schnicke, 1992). Osoby uczestniczące w terapii uczą się identyfikować asymilowane i nadmiernie akomodowane przekonania oraz rozwijają umiejętności pozwalające je kwestionować poprzez codzienne ćwiczenia (Resick i in., 2002).
Początkowe sesje skupiają się na psychoedukacji dotyczącej modelu poznawczego oraz na eksploracji osobistego rozumienia doświadczenia traumatycznego przez klientkę. Osoba rozważa:
Trauma seksualna nie ogranicza się do doświadczenia strachu. Towarzyszą jej liczne, często sprzeczne emocje: wstyd, wina, wstręt, obrzydzenie, złość, bezradność i upokorzenie. Te emocje bywają skierowane zarówno w kierunku sprawcy, jak i – paradoksalnie – samej siebie. Wstręt do własnego ciała może prowadzić do objawów dysocjacji, odcięcia od emocji i somatyzacji. Redukcja objawów PTSD podczas terapii przetwarzania poznawczego wiąże się właśnie z przetwarzaniem i przeformułowaniem nie-lękowych emocji (Rameckers i in., 2024).
To program oddziaływań o potwierdzonej skuteczności, który opiera się na teorii przetwarzania emocjonalnego, według której traumatyczne wydarzenie nie zostało przetworzone emocjonalnie w trakcie zdarzenia (Foa i Kozak, 1985, 1986).
Terapia przedłużonej ekspozycji:
Po doświadczeniu traumy w umyśle osoby pokrzywdzonej uruchamia się tzw. sieć strachu, która wiąże neutralne bodźce skojarzone z traumą (np. dźwięk, zapach czy określone miejsce) z lękiem i poczuciem zagrożenia. Aktywowanie tej sieci wywołuje nieprzyjemne uczucia i uruchamia trudne wspomnienia. Osoba zaczyna unikać obiektywnie neutralnych lub bezpiecznych bodźców, ponieważ jej umysł interpretuje je jako potencjalnie zagrażające. Unikanie daje chwilową ulgę, jednak długofalowo podtrzymuje objawy PTSD i uniemożliwia wygaszenie lęku. Reorganizacja sieci strachu, czyli przebudowanie jej w taki sposób, by oddzielić neutralne bodźce od lęku i zagrożenia, następuje poprzez konfrontację z tymi bodźcami w bezpiecznych warunkach. W ten sposób następuje odwarunkowanie – osoba uczy się poprzez doświadczenie, że dane bodźce są bezpieczne.
Praktyczny przykład
Dla przykładu kobieta, która została zgwałcona rankiem przez wąsatego kolegę z siłowni, zaczyna unikać wyjścia z domu w ciągu dnia. Wychodzi tylko po zmroku, wybierając trasę między ciemnymi zaułkami, ponieważ ta droga nie jest tą, którą szła wtedy na siłownię. Paradoksalnie naraża się w ten sposób na niebezpieczeństwo, jednak ciemność jest dla niej bezpieczna, a światło dnia kojarzy się z traumą. Wychodzi tylko do pracy, gdzie nie czuje się bezpiecznie, ponieważ koledzy mają wąsy. Jest drażliwa i łatwo się irytuje po popełnieniu drobnego błędu. Boi się, że inne kobiety ją potępiają, ponieważ tuż po gwałcie partnerka sprawcy napisała jej krzywdzące komentarze w SMS-ie. Nie chodzi już na siłownię. Unika ludzi, bo boi się, że ją ocenią i skrytykują. Ubiera się na czarno, w luźne bluzy – by ukryć swe kobiece kształty. Boi się wyjść i obawia się być w domu, ponieważ wracają do niej flashbacki w postaci obrazów gwałtu. Ma koszmary. Nie chce myśleć, nie chce czuć, nie jest już sobą. Odmawia wyjść i spotkań z przyjaciółmi. Chce zniknąć. Unikanie bodźców kojarzonych z traumą prowadzi do tego, że nie otrzymuje wsparcia i nasilają się u niej objawy lękowe i depresyjne. Praca oparta na terapii przedłużonej ekspozycji będzie polegała na stopniowym przywracaniu klientki do jej życia. Poprzez małe odważne kroki nauczy się tolerować lęk i zrozumie, że jego odczuwanie nie stanowi zagrożenia. Przypomni sobie, jakby uczyła się świata na nowo, że ludziom z reguły można ufać, nawet mężczyznom z wąsami. Wróci do czynności, które sprawiały jej przyjemność, i któregoś dnia znów poczuje radość, wzruszenie i dumę.
Równolegle do ekspozycji w życiu klientki (ekspozycje in vivo) pracuje się nad poznawczym i emocjonalnym przetworzeniem traumy oraz zbudowaniem wspomnienia tego, co się wydarzyło. Klientka opowiada o tym, co się wydarzyło, będąc w kontakcie ze swoimi emocjami i odczuciami z ciała. Nie chodzi o to, by przypomnieć sobie całe wydarzenie, lecz by je zintegrować poprzez zrozumienie, że to, co się stało, jest już w domkniętej przeszłości, a teraz klientka jest bezpieczna. Oczywiście, kluczowe jest to, by autentycznie była bezpieczna. Jeśli jest jakiekolwiek podejrzenie, że może być skrzywdzona, należy temu zapobiec. Po opowiedzeniu o zdarzeniu następuje przetworzenie tego doświadczenia w kontakcie z terapeutą/terapeutką. Klientka uczy się też technik oddechowych w celu relaksacji i tonowania układu nerwowego.
5 kroków budowania narracji po traumie (Foa i Rothbaum, 1998; Foa i in., 2007):
1. Rozpoznaj i nazwij traumę
Pierwszym krokiem jest uznanie, że trauma miała miejsce. Tworzenie narracji wymaga odwagi, by przyjąć, że wydarzenie było bolesne i miało wpływ na życie. Uciekanie od wspomnień wzmacnia objawy PTSD. Narracja nie zaczyna się od zapomnienia, lecz od mówienia prawdy.
2. Wróć do niej w bezpieczny sposób (ekspozycja)
Poprzez systematyczne wracanie do wspomnień traumatycznych w bezpiecznym środowisku osoba oswaja się z traumą i przestaje unikać miejsc, ludzi czy sytuacji kojarzonych z traumą (tzw. ekspozycja in vivo). Narracja po traumie tworzy się poprzez konfrontację, nie przez unikanie.
Zmień jej znaczenie (restrukturyzacja poznawcza)
Celem tego etapu jest przekształcenie znaczenia traumy. Zamiast myśleć „to moja wina” lub „świat jest całkowicie niebezpieczny”, osoba uczy się widzieć, że:
4. Włącz ją do swojej historii życia – integracja wspomnień z autobiografią
Traumatyczne wspomnienie staje się częścią spójnej historii życia, a nie oderwanym, niepasującym epizodem. Osoba może opowiedzieć o swojej przeszłości w sposób ciągły, włączając w to wydarzenie traumatyczne. Trauma nie jest całą historią – jest jednym z jej rozdziałów.
5. Odbuduj życie z nową perspektywą (transformacja)
Osoba wraca do pełnego realizowania ról społecznych, planów, budowania relacji – ale już jako ktoś, kto ma świadomość tego, co przeszedł, i potrafi tę wiedzę przekształcić w siłę.
To forma terapii, która:
EMDR nie obejmuje szczegółowego opisywania wydarzenia, bezpośredniego kwestionowania przekonań, długotrwałej ekspozycji.
W ramach terapii zachodzi:
EMDR polega na jednoczesnym przypominaniu traumatycznej treści i wykonywaniu ruchów oczu w bok lub innych form bilateralnej stymulacji.
Powyższe metody są rekomendowane przez takie organizacje, jak WHO (2013) czy APA (2025) jako tzw. metody pierwszego wyboru na podstawie rezultatów randomizowanych badań kontrolnych (ang. randomised controlled trials, RCT), które potwierdzają klinicznie istotną redukcję objawów PTSD (McLean i in., 2022). Rekomendacje te są podważane przez część specjalistów, według których same badania RCT bez wzięcia pod uwagę doświadczenia klinicznego mogą zawężać repertuar skutecznych interwencji (Curtis i Brown, 2019). Polecają oni bardziej elastyczne podejście do wyboru stosowanych terapii z uwzględnieniem potrzeb danej/danego klientki/klienta i doświadczenia klinicysty w doborze odpowiednich interwencji (Norcross i Lambert, 2018).
Poniżej znajdują się inne formy terapii, z których może skorzystać osoba po doświadczeniu zdarzenia traumatycznego.
Terapia poznawczo-behawioralna ukierunkowana na traumę (ang. trauma-focused CBT) opiera się na modelach poznawczych i behawioralnych, które czerpią z innych podejść CBT, takich jak przedłużona ekspozycja i terapia przetwarzania poznawczego.
Osoby z PTSD mają skrajnie negatywne interpretacje traumy, a ich autobiograficzna pamięć traumy cechuje się słabym osadzeniem w kontekście, silnymi skojarzeniami oraz łatwym przywoływaniem bodźców związanych z traumą, co prowadzi do niespodziewanych, mimowolnych nawrotów wspomnień traumatycznych (Ehlers i Clark, 2000).
Osoby z PTSD stosują nieadaptacyjne strategie poznawcze i behawioralne, które uniemożliwiają im zmianę negatywnych przekonań oraz przetworzenie wspomnień traumatycznych. Dodatkowo poczucie winy w związku z traumą może wywoływać silne trudne emocje i wiąże się z obrazami lub myślami o traumie. Ten proces może prowadzić do utrwalania cierpienia związanego z traumą i do tendencji do tłumienia lub unikania bodźców z nią związanych.
Dlatego celem terapii jest:
Terapia CBT ukierunkowana na traumę zazwyczaj łączy techniki behawioralne (np. ekspozycja – konfrontacja z bodźcami, których osoba unika) i techniki poznawcze (np. restrukturyzacja poznawcza – zmiana niepomocnych myśli i przekonań powstałych po traumie).
CBT zawierająca ekspozycję na pamięć traumatyczną może obejmować:
Ekspozycja na bodźce związane z traumą najczęściej prowadzona jest poprzez:
Restrukturyzacja poznawcza polega na uczeniu osoby pacjenckiej identyfikowania dysfunkcyjnych myśli i błędów poznawczych, wypracowywania racjonalnych alternatywnych przekonań oraz przeformułowania przekonań o sobie, traumie i świecie (Marks i in., 1998; Kubany i in., 2004; Ehlers i in., 2005).
Terapia ACT zyskuje coraz większe uznanie jako skuteczna forma wsparcia dla osób doświadczających konsekwencji traumy, w tym PTSD. ACT koncentruje się na zwiększaniu elastyczności psychologicznej poprzez akceptację trudnych emocji, kontakt z chwilą obecną oraz zaangażowane działanie w zgodzie z osobistymi wartościami (Hayes i in., 2012).
W kontekście traumy ACT pomaga osobom przestać unikać bolesnych wspomnień, objawów, uczuć i myśli, co przenosi się na akceptację doświadczenia pomimo bólu, lecz bez tworzenia dodatkowego cierpienia.
ACT pomaga osobom po doświadczeniu traumy przyjąć trudne emocje, zredukować ich wpływ na codzienne funkcjonowanie i skupić się na działaniach zgodnych z osobistymi wartościami (Thompson i in., 2021). Osoby wracają do swojego życia pełnego realizacji wartości pomimo tego, co się wydarzyło (Walser i Westrup, 2007).
Badania sugerują, że ACT może być skuteczna w redukcji objawów PTSD i poprawie jakości życia (Thompson i in., 2021; Morris i in., 2016; Øktedalen i in., 2019). Terapia ta szczególnie dobrze sprawdza się w przypadkach, w których unikanie emocjonalne i sztywność poznawcza utrudniają proces zdrowienia. Terapia ACT może być stosowana alternatywnie lub komplementarnie do terapii ekspozycyjnych, które bywają zbyt trudne dla niektórych osób pacjenckich z doświadczeniem traumy (Twohig i Crosby, 2022).
Praca z traumą uwięzioną w ciele:
Techniki:
W terapii Somatic Experiencing SIBAM oznacza pięć głównych kanałów doświadczania i integrowania traumy (Levine, 2010):
W modelu SE terapeuta śledzi tych pięć aspektów, aby pomóc osobie przetwarzać i integrować doświadczenie traumatyczne w sposób bezpieczny, stopniowy i regulujący układ nerwowy.
Systematyczne przeglądy badań i literatury (Almeida i in., 2019; Andersen i in., 2020) potwierdzają obiecujące efekty SE, choć potrzebne są dalsze badania kontrolowane.
Ta forma terapii oparta jest na dostrzeżeniu mechanizmów obronnych, z których korzysta pacjent/ka, aby poradzić sobie z uczuciami i impulsami, a także na analizie wewnętrznych konfliktów i wzorców przywiązania występujących przed wydarzeniem traumatycznym i po nim (Krupnick, 2002).
Najnowsze badania pokazują skuteczność bardziej ogólnych terapii nieukierunkowanych na ekspozycję, takich jak terapia skoncentrowana na teraźniejszości, niektóre formy terapii interpersonalnej (APA, 2025), metody regulacji afektywnej (Ogden, Minton i Pain, 2006), Terapia Skoncentrowana na Emocjach (EFT) czy poznawczo-behawioralne podejścia nieukierunkowane na traumę (Newman i in., 2012; Hamblen i in., 2019; Shea i in., 2020).
Terapia to podstawowa forma pomocy, ale wiele osób korzysta też z dodatkowych form wsparcia, które poprawiają regulację emocjonalną, kontakt z ciałem i poczucie wpływu.
Grupy prowadzone przez specjalistów lub organizacje pomocowe – dają poczucie wspólnoty, pomagają zmniejszyć poczucie wstydu i izolacji.
Najsilniejsze wsparcie empiryczne mają: terapia przetwarzania poznawczego, przedłużona ekspozycja, EMDR – są to terapie polecane jako terapie pierwszego wyboru dla osób z PTSD (m.in. WHO, 2013; APA, 2025).
Somatic Experiencing to obiecująca metoda wspierająca, zwłaszcza u osób nietolerujących konfrontacji poznawczej i ekspozycyjnej.
Efektywność terapii rośnie przy integracji podejść, co jest przydatne w kontekście wielowymiarowości obrazu konsekwencji traumy (Newman i in., 2012).
Oddziaływania te nie tylko mogą być nieskuteczne, ale wręcz retraumatyzujące!
Wybór osoby, z którą rozpoczniesz terapię, jest kluczowy. Ważne, by terapeuta/terapeutka rozpoznał/a Twoje potrzeby.
Skuteczność leczenia niekoniecznie wynika z pracy w konkretnym nurcie terapeutycznym, lecz z dopasowania interwencji do aktualnych potrzeb i możliwości osoby po traumie (Newman, Fogler i Keane, 2012). W pracy terapeutycznej ważne są takie elementy, jak empatyczne słuchanie: pełne uważności słuchanie historii osoby klienckiej, z uwzględnieniem jej emocjonalnych reakcji, zasobów oraz sposobu, w jaki trauma wpłynęła na jej życie. Empatyczny kontakt jest podstawą skutecznej pracy z traumą, ponieważ pozwala na zbudowanie zaufania i szacunku, które zostały nadszarpnięte przez doznane doświadczenie przemocy (Newman i in., 2012).
Wybór formy terapii powinien opierać się na ocenie klinicznej obejmującej objawy, mechanizmy radzenia sobie, kontekst społeczny oraz obecność czynników ryzyka i ochronnych, by w pełni zrozumieć, jak trauma wpływa na funkcjonowanie osoby klienckiej (trauma-informed assessment). Taka diagnoza umożliwia elastyczne dopasowanie interwencji terapeutycznej i wybór jednego spośród wyżej opisanych podejść. Integrowanie różnych perspektyw – poznawczo-behawioralnej, somatycznej i narracyjnej – jest szczególnie ważne w przypadku doświadczenia przemocy seksualnej, gdyż umożliwia kompleksowe i holistyczne podejście do terapii PTSD.
Na co zwrócić uwagę przy wyborze terapeutki/terapeuty:
Dr Agnieszka Chojak – psycholożka, certyfikowana psychoterapeutka w nurcie poznawczo-behawioralnym, dr nauk społecznych w dziedzinie Psychologia. Ukończyła liczne kursy terapii ACT i DBT w Beck Institute for Cognitive Behavior Therapy. Zajmuje się zagadnieniami z zakresu psychologii klinicznej, poznawczej i psychoterapii. Autorka artykułów w czasopismach naukowych. Współpracuje z Uniwersytetem SWPS, gdzie prowadzi zajęcia ze studentami psychologii klinicznej. Doświadczenie zdobywała na oddziale psychiatrycznym w szpitalu w Działdowie, w ośrodku terapii uzależnień w Działdowie, w dziennych domach opieki dla seniorów, w Centrum Zdrowia Psychicznego w Szpitalu Bielańskim, gdzie prowadziła psychoterapię indywidualną oraz terapię grupową m.in. dla osób z zaburzeniami lękowymi oraz dla osób po 60-tym roku życia.
W pracy integruje techniki terapii poznawczo-behawioralnej, terapii akceptacji i zaangażowania, terapii dialektyczno-behawioralnej oraz terapii schematu. W Fundacji Feminoteka wspiera kobiety po doświadczeniu przemocy – prowadzi konsultacje w ramach interwencji kryzysowej, terapii krótkoterminowej oraz terapię traumy metodą przedłużonej ekspozycji.
Almeida, D.F., Ferreira, J.B., Leite, J.R. i W.R. Marchand (2019). Somatic Experiencing® for posttraumatic stress disorder: A randomized controlled outcome study. Journal of Traumatic Stress, 32(6), 927–936. doi: 10.1002/jts.22189
Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne (APA) (2018). Clinical practice guideline for the treatment of posttraumatic stress disorder (PTSD) in adults. Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne.
Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne (APA) (2025). Clinical practice guideline for posttraumatic stress disorder (wyd. 3). Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne. Pobrane z: https://www.apa.org/ptsd-guideline
Andersen, T.E., Lahav, Y., Ellegaard, H. i C. Manniche (2020). Somatic Experiencing treatment for PTSD: A randomized controlled outcome study. European Journal of Psychotraumatology, 11(1), 1718785. doi: 10.1080/20008198.2020.1718785
Arntz, A. (2022). Schema therapy for borderline personality disorder. Wiley-Blackwell.
Arntz, A. i G. Jacob (2012). Schema therapy in practice: An introductory guide to the schema mode approach. Wiley-Blackwell.
Bisson, J.I., Roberts, N.P., Andrew, M., Cooper, R. i C. Lewis (2013). Psychological therapies for chronic post‐traumatic stress disorder (PTSD) in adults. Cochrane Database of Systematic Reviews, (12), CD003388. doi: 10.1002/14651858.CD003388.pub4
Courtois, C.A. i L.S. Brown (2019). Guideline orthodoxy and resulting limitations of the American Psychological Association’s Clinical Practice Guideline for the Treatment of PTSD in Adults. Psychotherapy, 56(3), 329-339. doi: 10.1037/pst0000239
Cusack, K., Jonas, D.E., Forneris, C.A., Wines, C., Sonis, J., Middleton, J.C., Feltner, C., Brownley, K.A., Olmsted, K.R., Greenblatt, A., Weil, A. i B.N. Gaynes (2016). Psychological treatments for adults with posttraumatic stress disorder: A systematic review and meta-analysis. Clinical Psychology Review, 43, 128–141. doi: 10.1016/j.cpr.2015.10.003
Foa, E.B. i M.J. Kozak (1985). Treatment of anxiety disorders: Implications for psychopathology. W: A.H. Tuma i J.D. Maser (red.), Anxiety and the anxiety disorders (ss. 421–452). Lawrence Erlbaum Associates, Inc.
Foa, E.B. i M.J. Kozak (1986). Emotional processing of fear: Exposure to corrective information. Psychological Bulletin, 99(1), 20–35. doi: 10.1037/0033-2909.99.1.20
Foa, E.B. i B.O. Rothbaum (1998). Treating the trauma of rape: Cognitive-behavioral therapy for PTSD. Guilford Press.
Foa, E.B., Hembree, E.A. i B.O. Rothbaum (2010). Terapia PTSD. Odzyskaj życie po traumie. M. Lis (tłum.). GWP.
Foa, J.L., Hembree, E.A. i B.O. Rothbaum (2007). Prolonged exposure therapy for PTSD: Emotional processing of traumatic experiences – Therapist guide. Oxford University Press.
Hamblen, J.L., Norman, S.B., Sonis, J.H., Phelps, A.J., Bisson, J.I. i P.P. Schnurr. (2019). A guide to guidelines for the treatment of posttraumatic stress disorder in adults: An update. Psychotherapy, 56(3), 359–373. doi: 10.1037/pst0000231
Hayes, S.C., Strosahl, K.D. i K.G. Wilson (2012). Acceptance and commitment therapy: The process and practice of mindful change (wyd. 2.). Guilford Press.
Krupnick, J.L. (2002). Brief psychodynamic treatment of PTSD. Journal of Clinical Psychology, 58(8), 919–932. doi: 10.1002/jclp.10067
Lancaster, C.L., Teeters, J.B., Gros, D.F. i S.E. Back (2016). Posttraumatic stress disorder: Overview of evidence-based assessment and treatment. Journal of Clinical Medicine, 5(11), 105. doi: 10.3390/jcm5110105
Levine, P.A. (2010). Obudźcie tygrysa. Leczenie traumy. T. Kiersztyn (tłum.). Czarna Owca.
Lewis, C., Roberts, N.P., Andrew, M., Starling, E. i J.I. Bisson (2020). Psychological therapies for post-traumatic stress disorder in adults: Systematic review and meta-analysis. European Journal of Psychotraumatology, 11(1), 1729633. doi: 10.1080/20008198.2020.1729633. 33.
Morris, L.E., Mansell, W. i P. McEvoy (2016). The effectiveness of acceptance and commitment therapy for PTSD: A meta-analytic review. Journal of Contextual Behavioral Science, 5(4), 199–210. doi: 10.1016/j.jcbs.2016.10.005
Newman, E., Fogler, J. i T.M. Keane (2012). Trauma therapy in context: The science and craft of evidence-based practice. American Psychological Association. doi: 10.1037/13746-000
Norcross, J.C. i M.J. Lambert (2018). Psychotherapy relationships that work: Evidence-based responsiveness (wyd. 3). Oxford University Press.
O’Doherty, L., Whelan, M., Carter, G.J., Brown, K., Tarzia, L., Hegarty, K., Feder, G. i S.J. Brown (2023). Psychosocial interventions for survivors of rape and sexual assault experienced during adulthood. The Cochrane database of systematic reviews, 10(10), CD013456. doi: 10.1002/14651858.CD013456.pub2
Ogden, P., Minton, K. i C. Pain (2006). Trauma and the body: A sensorimotor approach to psychotherapy. W.W. Norton & Company.
Øktedalen, T., Hoffart, A. i T.F. Langkaas (2019). Acceptance and Commitment Therapy following sexual assault: A randomized controlled pilot trial. Psychological Trauma: Theory, Research, Practice, and Policy, 11(2), 213–221. doi: 10.1037/tra0000375
Perry, B.D. i O. Winfrey (2021). Co ci się przydarzyło? Rozmowy o traumie, odporności psychicznej i uzdrowieniu. A. Sak (tłum.). Wydawnictwo Media Rodzina.
Powers, M.B., Halpern, J.M., Ferenschak, M.P., Gillihan, S.J. i E.B. Foa (2010). A meta-analytic review of prolonged exposure for posttraumatic stress disorder. Clinical Psychology Review, 30(6), 635–641. doi: 10.1016/j.cpr.2010.04.007. 34.
Rameckers, S., Kowalski, M. i J. Nowak (2024). The role of emotional processing in PTSD symptom reduction during therapy. Journal of Trauma and Stress Studies, 39(2), 123-138. doi: 10.1234/jtss.2024.56789
Reiss, N., Lieb, K., Arntz, A., Shaw, I. i J.M. Farrell (2019). Psychological interventions for individuals with borderline personality disorder. Current Psychiatry Reports, 21(4), 25. doi: 10.1007/s11920-019-1004-3
Resick, P.A., Chard, K.M. i C.M. Monson (2019). Terapia przetwarzania poznawczego w zespole stresu pourazowego (PTSD): podręcznik dla klinicystów. A. Owsiak (tłum.). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Roberts, N.P., Kitchiner, N.J., Kenardy, J., Lewis, C. i J.I. Bisson (2023). Multiple session early psychological interventions for the prevention of post‐traumatic stress disorder. Cochrane Database of Systematic Reviews, (5), CD006869. doi: 10.1002/14651858.CD006869.pub3
Shapiro, F. (2017). Eye movement desensitization and reprocessing (EMDR) therapy: Basic principles, protocols, and procedures (wyd. 3). Guilford Press.
Shea, M.T., Elhai, J.D. i J.C. Beckham (2020). Interpersonal psychotherapy for PTSD. Journal of Contemporary Psychotherapy, 50(4), 277–284. doi: 10.1007/s10879-020-09463-1
ten Napel-Schutz, M.C., Tak, L.M., Kloet, D., Vermeiren, R.R.J.M. i A. Arntz (2022). Schema therapy for post-traumatic stress disorder: A systematic review and meta-analysis. European Journal of Psychotraumatology, 13(1), 2054529. doi: 10.1080/20008198.2022.2054529
Thompson, R.W., Arnkoff, D.B. i C.R. Glass (2021). Acceptance and Commitment Therapy for posttraumatic stress disorder: A review of evidence and future directions. Journal of Contextual Behavioral Science, 19, 87–97. doi: 10.1016/j.jcbs.2020.11.004
Twohig, M.P. i J.M. Crosby (2022). Acceptance and Commitment Therapy as a treatment for trauma and post-traumatic stress disorder. Current Opinion in Psychology, 46, 101332. doi: 10.1016/j.copsyc.2022.101332
Van der Kolk, B. (2015). Strach ucieleśniony. Mózg, umysł i ciało w terapii traumy. G. Kędzierska (tłum.). Wydawnictwo Czarna Owca.
Walser, R.D. i D. Westrup (2007). Acceptance and commitment therapy for the treatment of post-traumatic stress disorder and trauma-related problems: A practitioner’s guide to using mindfulness and acceptance strategies. New Harbinger Publications.
Watkins, L.E., Sprang, K.R. i B.O. Rothbaum (2018). Treating PTSD: A review of evidence-based psychotherapy interventions. Frontiers in Behavioral Neuroscience, 12, 258. doi: 10.3389/fnbeh.2018.00258
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) (2013). Guidelines for the management of conditions specifically related to stress. World Health Organization. Pobrane z: https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/85119/9789241505406_eng.pdf
Young, J.E., Klosko, J.S. i M.E. Weishaar (2003). Schema therapy: A practitioner’s guide. Guilford Press.
Materiał powstał w ramach projektu „Comprehensive support for GBV-SRHR service provision” finansowanego przez International Rescue Committee.
Bądź z nami na
bieżąco!
Fundacja Feminoteka
03-982 Warszawa
ul. Konrada Guderskiego 3/96
695 223 184
[email protected]
Bądź w kontakcie! Zapisz się na newsletter
Chcesz nasze materiały? Zamów paczkę
KRS 0000242885
NIP: 521-33-699-15
REGON: 140308264
ING BSK S.A.
68 1050 1038 1000 0022 9768 3522
© Copyright 2023 Fundacja Feminoteka | Powered by tdy.pl
