Jeśli zainteresował Cię tytuł, być może, przygotowujesz się do porodu i masz za sobą trudne doświadczenia. Wiedz, że nie jesteś sam_a – przemoc seksualna dotyka znacznie więcej osób, niż się powszechnie uważa. To oznacza, że wiele przyszłych mam niesie ze sobą traumę, która może wpłynąć na ich doświadczenie macierzyństwa. Co ważne – odpowiednia wiedza i wsparcie mogą pomóc Ci przeżyć ten czas w sposób bezpieczny i pełen szacunku dla Twoich potrzeb.

Mamy nadzieję, że rozmowa z położną Polą Tyniec o tym, jak wspierać osoby z doświadczeniem przemocy seksualnej w okresie okołoporodowym będzie przydatna również dla trans mężczyzn i osób niebinarnych. Pamiętaj, że Feminoteka służy pomocą wszystkim osobom pokrzywdzonym przemocą seksualną.

Czego dowiesz się z nagrania:

1. Skala przemocy seksualnej
2. Jak trauma związana z przemocą seksualną może wpłynąć na przebieg ciąży i porodu?
3. Jakie sytuacje podczas ciąży, porodu i połogu mogą być szczególnie trudne dla kobiety z traumą? Co może działać jako wyzwalacz?
4. Jakie zachowania czy reakcje kobiety mogą sygnalizować, że przeżywa ona ponownie traumę? Jak można odpowiednio zareagować?
5. Jak partnerzy, rodzina i przyjaciele mogą wspierać kobietę z doświadczeniem przemocy seksualnej w czasie ciąży i porodu?
6. Jakie praktyki w opiece okołoporodowej mogą pomóc kobietom z doświadczeniem przemocy seksualnej czuć się bezpiecznie?
7. Jak plan porodu może być szczególnie pomocny dla kobiet z doświadczeniem przemocy?
8. Jakie mogą być długotrwałe skutki dla kobiety, jeśli jej trauma nie zostanie rozpoznana lub zostanie źle potraktowana podczas porodu?
9. Czym jest przemoc położnicza i jak może wpłynąć na kobiety z wcześniejszymi doświadczeniami traumy?
10. Historia z praktyki
11. Jakie konkretne rady dałabyś kobietom z doświadczeniem przemocy seksualnej, które przygotowują się do macierzyństwa?

Plan porodu – narzędzie komunikacji, autonomii i bezpieczeństwa

Jak wynika z monitoringu Fundacji Rodzić po Ludzku (2018), kobiety, które przygotowały spersonalizowany plan porodu są częściej pytane przez personel szpitala o zgodę oraz otrzymują bardziej wyczerpujące informacje na temat planowanych procedur.

Plan porodu może być niezwykle cennym narzędziem komunikacji między kobietą a położną czy lekarką/lekarzem – zwłaszcza w przypadku tematów, które o których trudno jest rozmawiać. Dla kobiet z doświadczeniem przemocy seksualnej to często jedyny sposób, by jasno zakomunikować swoje granice i potrzeby.

W planie mogą zawrzeć prośby, takie jak:

• przeprowadzanie badania wewnętrznego w pozycji innej niż leżąca na wznak z nogami odwiedzionymi;
• odkrywanie ciała wyłącznie wtedy, gdy jest to konieczne, i tylko w takim stopniu, w jakim jest to niezbędne;
• możliwość wyboru osoby sprawującej opiekę – z uwagi na fakt, że ponad 90% sprawców przemocy seksualnej to mężczyźni (Kamińska, 2024), wiele rodzących preferuje opiekę sprawowaną przez kobietę;
• zapewnienie stałej obecności wskazanej osoby towarzyszącej – także podczas procedur medycznych;
• unikanie słów i zwrotów, które mogą przywoływać traumatyczne wspomnienia;
• powstrzymanie się od dotykania kobiety w określony sposób (np. chwytanie za nadgarstek, odgarnianie włosów) lub w określonych miejscach.

Kobiety mają świadomość, że poród to proces, którego nie można całkowicie kontrolować. Chcą jednak zachować sprawczość tam, gdzie to możliwe – szczególnie wtedy, gdy mają za sobą doświadczenia przemocy (Lissman i in., 2023). Potrzebują poczucia, że mają wpływ na to, co się dzieje z ich ciałem, i że w sytuacjach nagłych personel w sposób spokojny i rzetelny wytłumaczy im, co za chwilę nastąpi. Kobiety chcą czuć, że ich głos ma znaczenie.

Fakt, że położne i lekarki/lekarze zapoznają się z planem porodu i odnoszą się do niego w jego trakcie, jest dla kobiet jasnym sygnałem, że są traktowane z szacunkiem i jako podmioty – nie przedmioty – opieki. Badania pokazują, że komunikacja oparta na szacunku i dostarczaniu rzetelnych informacji buduje zaufanie między kobietą i personelem medycznym. To właśnie zaufanie jest najważniejszym czynnikiem ochronnym przed powtórną traumatyzacją w trakcie porodu (Hosseini Tabar i in., 2023, Lissman i in., 2023).

Wsparcie douli

Doula to profesjonalistka, której zadaniem jest wspieranie kobiety w okresie okołoporodowym. Zakres jej wsparcia obejmuje:

• wsparcie emocjonalne – uspokajanie, dodawanie otuchy, uważne reagowanie na potrzeby rodzącej;
• wsparcie fizyczne – pomoc w zmianie pozycji, masaż, uciski, robienie okładów, przypominanie o oddychaniu, podawanie rzeczy z torby, np. ubranek dla dziecka czy ręcznika;
• wsparcie organizacyjne – pomoc w spisaniu planu porodu, spakowaniu torby do szpitala, przypominanie wskazówek poznanych w szkole rodzenia (np. kiedy należy jechać do szpitala);

Współpraca między doulą a kobietą rozpoczyna się zazwyczaj jeszcze w czasie ciąży i trwa aż do zakończenia połogu. Do czasu rozpoczęcia porodu często nawiązuje się między nimi bliska relacja, dzięki której doula dobrze zna potrzeby rodzącej oraz skuteczne sposoby, by dodać jej otuchy – np. wie, jakich słów używać i jaki rodzaj dotyku jest dla kobiety wspierający.

Doula nie wykonuje żadnych procedur medycznych ani nie udziela porad o charakterze klinicznym – jej rola ma charakter niemedyczny i uzupełniający. Może jednak znacząco przyczynić się do poprawy komfortu psychicznego kobiety i lepszego przeżycia porodu. Jej obecność na sali porodowej, w harmonijnej współpracy z położną, często wpływa na wyższy poziom satysfakcji z doświadczenia porodu oraz poczucie bezpieczeństwa rodzącej.

W Polsce usługi douli są zazwyczaj odpłatne i poza systemem publicznej opieki, co sprawia, że ich dostępność jest ograniczona i nie dla każdej kobiety realna.

Mamy nadzieję, że kobiety, które nas oglądają, otrzymały nie tylko wiedzę, ale również nadzieję na to, że ich doświadczenie macierzyństwa może być pozytywne i pełne szacunku.

Pamiętaj:

1. Nie jesteś sama – przemoc seksualna dotyka wiele kobiet, a system opieki zdrowotnej może i powinien być na to przygotowany.
2. Twoja trauma nie determinuje Twojego doświadczenia macierzyństwa – przy odpowiednim wsparciu możesz mieć pozytywne doświadczenie porodu.
3. Masz prawo do szacunku, informacji i kontroli nad tym, co dzieje się z Twoim ciałem.
4. Warto szukać profesjonalistów/profesjonalistek, którzy rozumieją Twoje potrzeby i są gotowi je wspierać.

Zawsze możesz się zgłosić po wsparcie do Feminoteki, Fundacji Rodzić po Ludzku, Niebieskiej Linii.

Pamiętajcie – zasługujecie na opiekę pełną szacunku i współczucia. Wasze doświadczenia są ważne, a Wasze potrzeby zasługują na uwagę.

O ekspertce

Pola Tyniec – jest położną, certyfikowaną doulą i aktywistką porodową. Ukończyła położnictwo na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym, antropologię na University College London i filozofię na Uniwersytecie Warszawskim. Od wielu lat związana z Fundacją Rodzić po Ludzku. Jest dyplomowaną instruktorką Aktywnej Szkoły Rodzenia z ponad 11-letnim stażem. Prowadzi również indywidualną edukację przedporodową oraz spotkania wokół tematyki menstruacji dla nastolatek. Wykłada w Akademii Wsparcia Okołoporodowego. Obecnie pracuje w szpitalu św. Zofii w Warszawie. 

Materiał powstał w ramach projektu „Comprehensive support for GBV-SRHR service provision” finansowanego przez International Rescue Committee.