Kategoria: Feminoteka

Ujawnianie przemocowców, syngalizowanie nadużyć może przynieść wielkie zmiany (jak na przykład w akcji #MeToo), ale może także zaszkodzić samym ujawniającym. W Polsce zdarzały się już przypadki oskarżeń o zniesławienie, po ujawnieniu nazwisk przemocowców. Niestety, część została przez nich wygrana, a sprawy o przemoc zostały umorzone.

Skazanie znanych przemocowców w Stanach Zjednoczonych (celowo nie wymieniamy ich nazwisk; lepiej, by świat o nich zapomniał), nastąpiło dopiero wtedy, gdy zostały zebrane LICZNE dowody, a pokrzywdzone ujawniły przemoc i inne nadużycia przed sądem. Przygotowanie do rozpraw trwało kilka lat, były zbierane dowody, szukano kolejnych pokrzywdzonych i przekonywano je do złożenia zeznań, a także świadków/ świadkiń gotowych zeznawać przed sądem. Dopiero wtedy sprawy zostały ujawniane publicznie. Dlaczego? Właśnie po to, by sprawy wygrać, a także po to, by jak najlepiej chronić osoby pokrzywdzone. 

Pomimo wielu badań nad przyczynami nieujawniania lub opóźniania ujawnienia przemocy przez osoby pokrzywdzone, wciąż bardzo mało uwagi poświęcono temu, jak sprawcy mogą aktywnie zniechęcać swoje ofiary do ujawniania przemocy.

Kiedy osoba skrzywdzona znajduje odwagę, by stanąć w swojej obronie, szukać pomocy, zgłosić przemoc, liczy, że dostanie wsparcie, a sprawca zostanie ukarany. Ale sprawcy bardzo szybko zabierają głos i stosują określoną strategię, aby uciszyć ofiarę i uniknąć odpowiedzialności: zaprzeczają lub minimalizują nadużycie, atakują wiarygodność ofiary i przyjmują rolę ofiary (tj. „grają ofiarę”). Elementy tej strategii są ujęte w akronimie DARVO: Zaprzeczaj, Atakuj, Odwróć (rolę) ofiary i sprawcy.

Jest on nie tylko powszechny, ale jest wręcz nieuniknioną reakcją wielu osób, które zostały oskarżone o przemoc. Jego celem jest uciszenie osoby oskarżającej/ujawniającej i obwinianie pokrzywdzonych.

DARVO – mechanizm reakcji osób oskarżonych o przemoc

Po raz pierwszy termin ten został użyty w 1997 roku przez Jennifer J. Freyd, Ph.D., profesorkę psychologii na Uniwersytecie w Oregonie i założycielkę Center for Institutional Courage.

DARVO odnosi się do reakcji sprawców wykroczeń, w szczególności przestępców seksualnych, w odpowiedzi na pociągnięcie ich do odpowiedzialności za ich zachowanie.

Według dr Freyd „sprawca lub przestępca może zaprzeczać zachowaniu, atakować osobę, która się z nim konfrontuje i odwracać role pokrzywdzonego i sprawcy w taki sposób, że sprawca przyjmuje rolę ofiary, a prawdziwą ofiarę – lub osobę sygnalizującą – zmienia w domniemanego przestępcę” i obwinia ją fałszywe oskarżenia, podważa jej wiarygodność.

ZAPRZECZANIE jest stosowane przez sprawcę i osoby z jego grupy. Zwykle brzmi ono tak:

• Nic nie zrobiłem, ale jeśli zrobiłem, to nie było tak źle.
• To się nigdy nie zdarzyło, ale jeśli się zdarzyło, to nie było takie złe.

Sprawca zaprzecza, że cokolwiek się stało, lub, jeśli jest wystarczająco dużo dowodów, zaprzecza samej naturze przestępstwa. Wykorzystuje swoje umiejętności, kontakty, charyzmę , aby oczernić osobę, którą skrzywdził.

ATAK

Sprawcy zaczynają oczerniać osobę ujawniającą lub każdego, kto stanie w jej obronie. Namawiają innych ludzi do krytykowania pokrzywdzonej; wynajmują drogich prawników, aby sprawdzili ich przeszłość i wyciągnęli na światło dzienne kompromitujące sytuacje, podważające wiarygodność osoby pokrzywdzonej.

ODWRÓCENIE (RÓL) POKRZYWDZONEJ I SPRAWCY

Badania pokazały, że mężczyźni skazani za przemoc wobec partnerki często obwiniali swoje ofiary za napaść i przedstawiali siebie jako ofiary. Do jednych z najczęstszych stwierdzeń sprawców przemocy należało „Jestem tu z powodu kłamstw i wymysłów partnerki” oraz „Agresywny charakter, brak kontroli, nerwowość lub problemy psychologiczne mojej partnerki są powodem, dla którego znalazłem się w tej sytuacji.”

Sprawcy przemocy często także twierdzą, że bronili się przed agresją partnerki, że działali w samoobronie .

W przypadku oskarżeń o przemoc seksualną, sprawcy twierdzą, że osoby pokrzywdzone „kusiły” i uwiodły ich. Minimalizują krzywdę swoich ataków, twierdząc, że ich ofiary zrelaksowały się i czerpały przyjemność. Można się spodziewać podważania wiarygodności osoby pokrzywdzonej twierdzeniami, ze np. ofiary były znanymi prostytutkami, dziwkami, miały dzieci poza związkiem małżeńskim, miały wielu partnerów lub w inny sposób podważać ich reputację.

Aby DARVO mogło wystąpić, musi istnieć nierównowaga sił.

DARVO jest najbardziej skuteczne, gdy sprawca ma większy kapitał społeczny niż osoba pokrzywdzona.

Jeśli sprawca należy do grupy dominującej, osoba pokrzywdzona ma mniejsze szanse na to, by uwierzono w jej słowa.

Osoby, przeciw którym wymierzone jest DARVO, to:

• Pokrzywdzone, które konfrontują się ze swoim oprawcą.
• Osoby zgłaszające nieprawidłowości, naruszenia.
• Osoby lub grupy narażone społecznie, np. kobiety częściej niż mężczyźni są celem DARVO.

Taktyka DARVO służy wielu celom:

• jest zasłoną dymną używaną przez narcyzów, psychopatów lub innych manipulatorów, aby ukryć prawdę o ich zachowaniu,
• umożliwia oskarżonemu kontrolowanie tego, jak inni postrzegają cel ataku i konflikt,
• często powoduje, że osoba będąca celem ataku jest zdezorientowana i milczy,
• w ten sposób sprawca jest w stanie stworzyć historię kozła ofiarnego, która jest używana do podtrzymywania uprzedzeń w stosunku do celu i zyskiwania poparcia osób postronnych dla swojej sprawy.

„Dzieje się tak na przykład wtedy, gdy rzeczywiście winny sprawca przyjmuje rolę 'fałszywie oskarżonego’ i atakuje wiarygodność oskarżyciela oraz obwinia go o bycie sprawcą fałszywego oskarżenia” – wyjaśnia dr Freyd.

Pokrzywdzona (osoba ujawniająca) będzie poddana kampanii obwiniania ofiar przez grupę.

Po tym jak sprawca z powodzeniem uzyska wsparcie osób postronnych i sprawi, że postrzegają oni pokrzywdzoną osobę jako sprawcę, grupa wspólnie poddaje ją bezlitosnemu procesowi oskarżeń.

Co można zatem zrobić, by ujawnić przemocowca w bezpieczny dla siebie sposób?

1. Zanim ujawnisz przemocowca, przygotuj się do tego.
2. Zbierz dowody, poszukaj świadków i innych pokrzywdzonych.
3. Zapewnij sobie pomoc prawną.
4. Poznaj mechanizm DARVO, bądź na niego przygotowana. Oskarżeni nie mają nic do stracenia, będą chwytać się wszelkich sposobów, by się oczyścić i przerzucić winę na osobę oskarżającą.
5. Otocz się osobami, którym ufasz i co do których jesteś pewna, że otrzymasz od nich wsparcie.
6. Dobrze skorzystać ze wsparcia profesjonalistek/ów – psycholożek, terapeutek.
7. Publiczne ujawnienie przemocowca, skonsultuj z prawniczką, by nie zaszkodzić sobie i nie zostać oskarżoną o zniesławienie.

Ujawnienie przemocowców może przynieść spektakularne efekty (patrz #MeToo w USA). Aby to osiągnąć musi być dobrze przygotowane. I przede wszystkim nie może szkodzić sygnalistkom i osobom pokrzywdzonym.

Źródła:

• Perpetrator Responses to Victim Confrontation: DARVO and Victim Self-Blame, Journal of Aggression, Maltreatment & Trauma, 2017.
• Lila, M., Herrero, J., & Gracia, E. (2008). Evaluating attribution of responsibility and minimization by male batterers: Implications for batterer programs. The Open Criminology Journal.
• Cameron, C. (1994). Women survivors confronting their abusers: Issues, decisions, and outcomes. Journal of Child Sexual Abuse