Bycie świadkiem lub świadkinią przemocy seksualnej to doświadczenie, które mamy wszyscy. Choć nie zawsze zdajemy sobie z tego sprawę – tego rodzaju nadużycia obejmują szerokie spektrum zachowań naruszających wolność, godność i nietykalność osoby.

Jeśli chcesz skutecznie i bezpiecznie reagować to przeczytaj artykuł Joli Gawędy.

Spis treści:

1. Czym jest molestowanie seksualne?
2. Jak reagować? 
3. Czego unikać?
4. Reagowanie w praktyce
5. Jak działać, gdy sprawcą jest osoba znajoma, ktoś w pracy?
6. O autorce
7. Bibliografia

Molestowanie seksualne – definicja

Molestowanie seksualne to forma przemocy seksualnej w formie niepożądanych zachowań o charakterze seksualnym lub odnoszących się do płci, które naruszają godność i poczucie bezpieczeństwa osoby pokrzywdzonej. Bywa niezauważana, nierozpoznawana, jest też w wysokim stopniu znormalizowana, czyli stała się powszechna i spotyka się z akceptacją społeczną. Może mieć charakter: 

• pozawerbalny:
  • natarczywe spojrzenia,
  • dźwięki (cmokanie, gwizdanie, chrumkanie),
  • gesty sugerujące aktywność seksualną, 
  • obnażanie,
  • niechciane robienie zdjęć i filmów,
  • zmuszanie do oglądania zdjęć lub filmów o charakterze erotycznym.
• werbalny:
  • komentarze odnoszące się do ciała, zachowania, ubrania,
  • zaczepki,
  • intymne pytania,
  • propozycje,
  • szantaże.
• fizyczny:
  • zagradzanie drogi,
  • zatrzymywanie,
  • naruszenie przestrzeni osobistej,
  • obmacywanie,
  • agresja. 

Statystyki

Akceptacja lub obojętność w obliczu molestowania prowadzi do eskalacji i kolejnych form przemocy seksualnej, w tym tych nacechowanych największą fizyczną agresją – naruszenia nietykalności intymnej, zmuszania do różnych form aktywności seksualnej i gwałtu. 

Trzeba jasno powiedzieć – większość kobiet (i część mężczyzn) spotkało komentowanie wyglądu, natrętne zaczepki czy żarty o podtekście seksualnym. 87,6% kobiet w Polsce doświadczyło w swoim życiu jakiejś formy molestowania seksualnego według badania Fundacji na Rzecz Równości i Emancypacji STER (Grabowska i Grzybek, 2016). Oznacza to, że niemal dziewięć na dziesięć kobiet zetknęło się z niepożądanymi zachowaniami o charakterze seksualnym – zarówno w formie werbalnej, pozawerbalnej, jak i fizycznej. 

Badanie zrealizowane przez Ipsos dla L’Oréal Paris w ramach akcji „StandUp przeciw molestowaniu” (2022) potwierdza te dane – molestowania seksualnego w miejscach publicznych doświadczyła zdecydowana większość kobiet – aż 84% respondentek.

Jak reagować

Zetknięcie się świadkini/ świadka z aktem przemocy seksualnej może wywołać szok, niepewność, silne emocje. W takich momentach wiele osób zastanawia się, jak właściwie zareagować, aby nie zaszkodzić osobie pokrzywdzonej, a jednocześnie skutecznie udzielić jej wsparcia. Odpowiednia reakcja ma ogromne znaczenie – może przerwać przemoc, wesprzeć osobę pokrzywdzoną, a także zniechęcić sprawcę do dalszych działań. Poza tym mamy wpływ na kształtowanie bezpieczeństwa w przestrzeni publicznej. 

Wstępna wiedza na temat tego, co mówić i robić, a czego unikać, pozwala lepiej przygotować się na sytuacje kryzysowe.

Czego unikać?

Nie konfrontuj sprawcy w sposób agresywny, jeśli może to zagrozić Twojemu lub czyjemuś bezpieczeństwu. Jeśli decydujesz się na konfrontację, trzymaj się faktów, pozostań stanowcza/y i spokojna/y.

Nie publikuj nagrań w Internecie – przekazuj je lub przekaż wyłącznie osobie pokrzywdzonej lub odpowiednim służbom.

Decyzję o zgłoszeniu zdarzenia policji pozostaw osobie pokrzywdzonej.

Nie zmuszaj osoby do rozmowy, jeśli nie jest na to gotowa – pozwól jej decydować o tempie i zakresie wsparcia.

Jak reagować? Za tym pytaniem idą kolejne – jak, żeby to było bezpieczne? Jak, żeby nie eskalować sytuacji, żeby sprawca nie zwrócił się przeciwko mnie? Jak, żeby nie zareagować przesadnie? Co się stanie, jeśli się pomylę w ocenie sytuacji? Wątpliwości mogą się pojawić szczególnie, jeśli działamy intuicyjnie, bez przemyślanej strategii. Plan działania, konkretne techniki wpłyną na poczucie pewności siebie i dzięki nim możesz odpowiedzieć na blokujące Cię lęki i niepokoje.

Spróbujmy zaplanować reakcję, korzystając z przykładów. Są to wydarzenia, które możesz zaobserwować na co dzień, a może sama/sam ich doświadczyłaś/eś? Sprawdź swoje możliwości i wybierz tę metodę, która będzie bezpieczna i skuteczna.

Reagowanie w praktyce

W barze widzisz kobietę siedzącą przy stoliku, kobieta ma swój napój. Obok pojawia się mężczyzna, niesie dwa napoje, pyta, czy może się dosiąść, nie czeka na odpowiedź, siada i podsuwa kobiecie jedną ze szklanek. Ona odmawia, ucieka wzrokiem. Mężczyzna zaczyna do niej intensywnie mówić, obserwujesz też jego mowę ciała – nachyla się, przybliża krzesło, w pewnej chwili wyciąga rękę i obejmuje kobietę, namawia do napicia się ze szklanki. Ona odsuwa się, nie nawiązuje kontaktu werbalnie ani pozawerbalnie. Widzisz, że ten kontakt sprawia jej dyskomfort. Co możesz zrobić, jak chciałabyś/chciałbyś zareagować?

Reagowanie w pośredni sposób

Co zrobić, jeśli nie masz pewności, czy sytuacja jest konsensualna (tzn. czy osoba wyraziła zgodę na tę aktywność/interakcję)? Obserwuj mowę ciała – wycofanie, napięcie, brak kontaktu wzrokowego mogą świadczyć o braku zgody. Możesz zadać pytanie osobie zaangażowanej: „Czy czujesz się z tym okej?”, „Czy chcesz, żeby to się działo?”.

Jeśli nie masz pewności – lepiej przerwać sytuację i upewnić się, niż ryzykować, że dzieje się krzywda.

Aby włączyć się, zareagować, nie potrzebujesz konfrontować się ze sprawcą ani nazywać jego zachowania. Wybierz działanie pośrednie. 

Rozważ, czy możesz się dosiąść, zapytać o coś (np. godzinę), udawać znajomą? Potrącić sprawcę, stuknąć w krzesło, przewrócić szklankę? 

Może możesz zaprosić kobietę do swojej grupy znajomych, zapytać, czy wszystko w porządku. 

Bardzo ważnym elementem udzielania wsparcia osobie doświadczającej molestowania jest uważność na jej potrzeby. Przemoc, naruszenie w obszarze intymnym może skutkować poczuciem braku kontroli nad sytuacją. Jest wiele czynników, które utrudniają reakcję osobie pokrzywdzonej – wstyd, dysocjacja, poczucie zamrożenia, manipulacje, szantaże ze strony sprawcy. Jeśli decydujemy się przerwać przemoc, jak najszybciej oddajmy decyzyjność osobie skrzywdzonej. Czego potrzebuje? Czy możemy ją dalej wspierać i jak? Czy jest potrzeba pozostania z nią, odprowadzenia, zawiadomienia kogoś? Możesz rozważyć użycie najpierw pytań zamkniętych (czyli takich, na które można odpowiedzieć „tak” lub „nie”, np. „czy jest Ci zimno?”, „czy wezwać taksówkę?”, „czy posiedzieć przy Tobie?”), żeby ułatwić odpowiedź osobie zestresowanej czy zastraszonej. Niezależnie od odpowiedzi, uszanuj jej decyzję. 

Bez usprawiedliwień

Wiele kobiet przyznaje, że zauważenie przemocowych zachowań przez osobę postronną jest bardzo pomocne. Doświadczającej przemocy seksualnej wydaje się, że przesadza, histeryzuje, źle ocenia sytuację, odczuwa wstyd, zażenowanie, strach, czuje się osamotniona. Dodatkowo role płciowe uruchamiają w kobietach schemat opiekunki, zarówno jeśli doświadczają naruszeń, jak i kiedy obserwują je z boku. Pojawia się zwątpienie, szukanie usprawiedliwień. Pewnie spotkałeś/spotkałaś się z „troską” o sprawcę, obawą, że ujawnienie przemocy mu zaszkodzi, że poczuje się gorzej, może nawet jego życie zostanie zniszczone. Te mechanizmy psychologiczne i społeczne sprawiają, że obawa przed zaszkodzeniem sprawcy jest jednym z najważniejszych czynników, które powstrzymują przed podjęciem działań zarówno osoby doświadczające przemocy, jak i osoby postronne. W efekcie podtrzymują przemoc. Rozpoznanie tych mechanizmów jest pierwszym krokiem do przerwania cyklu przemocy.

Obejrzyj nagranie z omówieniem możliwych reakcji na konkretnych przykładach

Jak działać, gdy sprawcą jest osoba znajoma, ktoś w pracy?

To nie Ty niszczysz czyjeś życie, zgłaszając sprawcę przemocy – to sprawca jest odpowiedzialny za swój czyn. Brak reakcji pozwala mu krzywdzić dalej, może kolejne osoby. Zarówno Ty, jak i osoba doświadczająca przemocy, macie prawo do godności, szacunku i bezpieczeństwa w każdej relacji – prywatnej, zawodowej, społecznej.

Wyraź swój sprzeciw wobec danego zachowania, jeśli czujesz się na siłach (werbalnie, pisemnie, z uwagą na swoje bezpieczeństwo). Możesz porozmawiać z osobą doświadczającą molestowania, okaż jej swoje wsparcie, zadeklaruj pomoc. Zorientuj się, czy inne osoby również były świadkiniami/świadkami naruszeń. Razem macie większy wpływ. 

Organizacje, firmy, instytucje mają obowiązek zareagować. W tego typu strukturach funkcjonują procedury, które powinny być jawne i zrozumiałe. W dalszych krokach możesz podjąć interwencję i udać się do odpowiedniego działu lub przekazać zgłoszenie przełożonemu, na piśmie, podając jak najwięcej informacji, trzymając się faktów. Zachowaj kopię! Jeśli to nie pomaga, możesz złożyć zawiadomienie do Państwowej Inspekcji Pracy, prokuratury lub sądu pracy.

Zgłaszając problem, pomagasz stworzyć bezpieczne środowisko dla siebie i dla innych. Dobre imię organizacji nie ucierpi przez zgłoszenie molestowania – ucierpi, jeśli organizacja zignoruje problem i dopuści się tuszowania nadużyć.

Jak zadbać o siebie, pomagając osobie doświadczającej przemocy seksualnej

Pomaganie komuś, kto doświadcza molestowania, może być bardzo trudne, zwłaszcza jeśli przypominają Ci się własne, trudne doświadczenia. To naturalne, że takie sytuacje mogą wywoływać silne emocje i uruchamiać wspomnienia. Oto kilka wskazówek, jak zadbać o siebie i jednocześnie być wsparciem dla drugiej osoby:

1. Uznaj swoje uczucia – to normalne, że możesz poczuć lęk, smutek, złość lub bezradność. Nie oceniaj siebie za te reakcje.
2. Daj sobie prawo do przerwy – jeśli rozmowa z osobą doświadczającą przemocy jest dla Ciebie zbyt trudna, możesz zrobić pauzę i wrócić do niej, gdy poczujesz się gotowa/y. 
3. Nie reaguj sam/a – znajdź wsparcie, zaangażuj inne osoby.
4. Rozważ wsparcie dla siebie – porozmawiaj z kimś zaufanym (np. bliską osobą lub psychologiem, terapeutką) o swoich emocjach. 
5. Wyznacz granice – jeśli czujesz, że temat jest dla Ciebie zbyt obciążający, możesz to zakomunikować.

Zaproponuj profesjonalną pomoc – zachęć osobę do kontaktu z psychologiem, fundacją lub infolinią, gdzie otrzyma specjalistyczne wsparcie. Jedną z takich organizacji jest Fundacja Feminoteka.

Nawet drobna interwencja ma znaczenie i pokazuje, że molestowanie nie jest akceptowane społecznie. Reagowanie to nie tylko wsparcie dla osoby doświadczającej, ale także realny wpływ na bezpieczeństwo, zdrowie psychiczne i jakość życia całej społeczności. Każda reakcja – nawet najmniejsza – ma znaczenie i może zatrzymać przemoc oraz pomóc osobie pokrzywdzonej odzyskać poczucie godności i sprawczości.

O autorce

Jolanta Gawęda – wiceprezeska Fundacji Feminoteka, koordynatorka programu „Bezpieczne Miejsca”, trenerka samoobrony i asertywności dla kobiet i dziewcząt metodą WenDo, pracuje metodami dramy stosowanej, Teatru Forum. Coachka. Facylitatorka, absolwentka Akademii Edukacji Antydyskryminacyjnej, Studium Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Studium Pomocy Ofiarom Przemocy w Rodzinie, certyfikowana specjalistka ds. pomocy ofiarom przemocy (IPZ).

Bibliografia

Grabowska, A. Grzybek (red.) (2016) Przełamać tabu. Raport o przemocy seksualnej, Warszawa: Fundacja na rzecz Równości i Emancypacji STER.

StandUp. Sprzeciw się molestowaniu w miejscach publicznych (2022), L’Oreal Paris. https://feminoteka.pl/wp-content/uploads/2025/08/magazyn-stand-up-2025.pdf 

Wyniki badań Ipsos dotyczące molestowania seksualnego (2023), (ss.4-5). Ipsos dla L’Oréal Paris. https://feminoteka.pl/wp-content/uploads/2025/08/magazyn-stand-up-2025.pdf 

Materiał powstał w ramach projektu „Comprehensive support for GBV-SRHR service provision” finansowanego przez International Rescue Committee.