Należy podkreślić, że wytyczne skierowano do prokuratur. Obejmują one zalecenia na etapie postępowań przygotowawczych, sądowych i wykonawczych. Nadal nie istnieją kompleksowe i międzyinstytucjonalne wytyczne skierowane do wszystkich organów wymiaru sprawiedliwości i wspólny system zbierania danych o zabójstwach kobiet, kobietobójstwach i samobójstwach kobiet na tle przemocy.
Rekomendacje: Potrzeba stworzenia modelu wytycznych międzyinstytucjonalnych adresowanych nie tylko do prokuratorów, ale do policji, sądów, ośrodków pomocy społecznej. Potrzeba stworzenia spójnego finansowanego przez państwo systemu gromadzenia danych dotyczących zabójstw kobiet, kobietobójstw i samobójstw kobiet na tle przemocy. Działania te należy podejmować uwzględniając wiedzę organizacji trzeciego sektora.
Co się zmieniło?
- Prokurator konsultantem ds. przemocy domowej
Na podstawie wytycznych Prokuratora Generalnego zalecono utworzenie w każdej prokuraturze rejonowej funkcji prokuratora-konsultanta ds. przemocy domowej. Prokuratorzy ci powinni przejść szkolenia z zakresu prewencji antyprzemocowej. Nie narzucono jednak wprost obowiązku przeprowadzenia takich szkoleń. Nie stworzono podobnej funkcji w sądach czy organach policji.
Rekomendacja: Stworzenie analogicznej funkcji bądź – wzorem innych państw – jednostek, wydziałów, komórek zajmujących się przemocą wobec kobiet i przemocą domową w sądach i policji. Zapewnienie odpowiednich szkoleń tym jednostkom i pracujących w nich funkcjonariuszom. Poszerzenie definicji rozumienia przemocy o inne jej formy przewidziane przez obowiązującą w Polsce Konwencję stambulską: seksualną, fizyczną, ekonomiczną, psychiczną.
- Coroczne podsumowanie przypadków przemocy domowej ze skutkiem śmiertelnym
Zobowiązano jednostki prokuratury do podawania corocznej informacji o liczbie spraw dotyczących przemocy domowej ze skutkiem śmiertelnym z uwzględnieniem takich kategorii jak: płeć, wiek, relacja wobec sprawcy w chwili śmierci. Zwrócono uwagę na konieczność uwzględniania historii przemocy w relacji, uprzedniego nękania, gróźb.
Rekomendacja: Rozszerzenie obowiązku podawania informacji na inne organy ścigania. Konieczność prowadzenia bieżącego monitoringu i oceny ryzyka (risk assessment) przez organy, zespoły w ramach procedury Niebieskiej Karty i innych prowadzonych postępowań. Konieczność wprowadzenia rekomendowanych przez ONZ, bardziej szczegółowych filtrów w zbieraniu danych o zabójstwach (tożsamość płciowa, pochodzenie etniczne, przynależność do mniejszości czy bycie uchodźczynią, migrantką lub posiadanie innej wrażliwej cechy). Inne państwa już w tej chwili wprowadzają dokładniejszą perspektywę intersekcjonalną w zakresie zbierania danych.
- Kobietobójstwa i zabójstwa suicydalne
Zobowiązano prokuratorów do odnotowywania liczby spraw, w których doszło do zabójstwa suicydalnego lub jego próby. Zabójstwo suicydalne polega na usiłowaniu lub zabiciu osób najbliższych, a następnie popełnieniu samobójstwa. W prasie błędnie bywa nazywane samobójstwem rozszerzonym.
Dlaczego jest to błąd? Mówiąc o samobójstwie, skupiamy się na samobójcy, tracąc z horyzontu fakt, że popełnił on wcześniej zabójstwo. W ten sposób pozbawia się podmiotowości osoby przez niego zamordowane, a skupia tylko na sprawcy.
Rekomendacja: Rozszerzenie obowiązku zbierania danych o kobietobójstwach i zabójstwach suicydalnych na pozostałe organy – policję i sądy. Organizacja szkoleń dla organów z zakresu prewencji przemocy wobec kobiet pod kątem zapobiegania kobietobójstwom suicydalnym.
- Brak międzyinstytucjonalnego systemu zbierania i wymiany danych o kobietobójstwach
W żaden sposób nie opisano, jak w proces zbierania danych mają zostać włączone inne organy (sądy, policja). Bez wzajemnej wymiany danych na lini policja-prokuratura-sąd zebrane informacje będą miały charakter wycinkowy i niespójny. Należy też zauważyć, że roczna informacja statystyczna nie jest monitoringiem stałym, do którego zobowiązuje Polskę Konwencja stambulska i o którym mowa w Zaleceniach ONZ.
Rekomendacja: Stworzenie stałego międzyinstytucjonalengo systemu zbierania danych o zabójstwach kobiet, kobietobójstwach i przypadkach samobójstw kobiet na tle przemocy. Monitorowanie czynników ryzyka i pojawiających się trendów w zakresie przemocy wobec kobiet. Powołanie zespołu eksperckiego ds. przeciwdziałania przemocy wobec kobiet ze skutkiem śmiertelnym.
- Tylko przemoc domowa? Brak uwzględnienia innych form przemocy i perspektywy kobiet z grup ryzyka.
Polska ma obowiązek monitorować i zapobiegać wszelkim formom przemocy wobec kobiet i przemocy domowej. Tymczasem w wytycznych nie uwzględniono innych niż przemoc domowa form przemocy wymienionych przez konwencję stambulską: seksualnej, ekonomicznej, fizycznej czy psychicznej. Nie wspomina się o płciowym (genderowym) charakterze przemocy domowej, która w szczególnym stopniu dotyka kobiety. Nie uwzględniono perspektywy i sytuacji kobiet należących do szczególnych grup ryzyka w Polsce, wymienionych w raporcie ONZ:
- kobiet z mniejszości romskich,
- uchodźczyń, migrantek,
- kobiet LGBTI+,
- obrończyń praw człowieka.
Perspektywę kobiet z niepełnosprawnością porusza się tylko częściowo (punkt 20, 24 wytycznych PG). Jak podkreśla raport ONZ z 2024 roku, polskie polityki są ślepe (gender-blinded) wobec faktu, że to kobiety są w największej grupie ryzyka doświadczenia w swoim życiu przemocy ze względu na płeć.
Rekomendacja: Przemoc wobec kobiet to nie tylko przemoc domowa. Należy uwzględnić fakt, że przemoc ma charakter płciowy i kobiety znajdują się grupie ryzyka. Konieczne jest włączenie perspektywy intersekcjonalnej, uwzględniającej grupy szczególnie wrażliwe na zagrożenie przemocą.
- Brak zdefiniowania kobietobójstwa i przemocy wobec kobiet
W wytycznych, podobnie jak w ustawodawstwie polskim, wciąż brakuje definicji kobietobójstwa jako oddzielnego typu zabójstwa oraz bezpośredniego odniesienia do pojęcia przemocy wobec kobiet (obecnie odnosi się do niego tylko Konwencja stambulska). Polski ustawodawca definiuje tylko przemoc domową, Tymczasem ochrona przed przemocą wobec kobiet powinna obejmować zarówno sferę publiczną, jak i prywatną i uwzględniać sytuacje szczególnego ryzyka, w których życie kobiet jest zagrożone.
Rekomendacja: Konieczna jest typizacja kobietobójstwa lub zabójstwa ze względu na płeć i zdefiniowanie jego znamion w ustawie. W ten sposób uwidoczni się tę, niewidzialną dla systemu, formę przemocy. Pozwoli to również stworzyć odpowiednie ramy, mechanizmy i systemy zbierania danych dotyczących zabójstw kobiet, kobietobójstw i samobójstw na tle przemocy wobec kobiet.
